Wist-je-dat: alles over thee

…Nederland kennismaakte met thee in 1605?

En dat is niet bij iedereen bekend. Zo kwam er bij Tussen Kunst en Kitsch iemand met een tinnen theepotje bij expert Jan Beekhuizen. ‘Het was duidelijk gemaakt in het begin van de twintigste eeuw, en dat vertelde ik ook. Maar de mensen waren ervan overtuigd dat het in 1574 gemaakt was, omdat het op de bodem stond. Ik heb ze toen uitgelegd dat dat geen jaartal is, maar een serienummer! En dat we in de zestiende eeuw nog helemaal geen thee kenden in Europa…’. Pas in 1650 kwamen er grote ladingen naar Nederland. 

…thee in de 18e eeuw erg kostbaar was?

Tijdens een uitzending van Tussen Kunst en Kitsch in Singer Laren kwam expert Joseph Estié een Lodewijk XVI theekistje onder ogen. Het kistje werd voorzien van een slotje zodat het personeel er niets uit kon stelen om ermee te handelen. Ook andere theebussen in die tijd hadden een slotje om te voorkomen dat dienstmeisjes er iets uitnamen. 

De voorstelling van gestileerd blad en bloemmotieven op het Lodewijk XVI theekistje is gemaakt van diverse opgerolde velletjes papier. Deze Europese volkskunst werd al in de zestiende eeuw in Italië en Duitsland toegepast. Het is heel bijzonder om ook zo’n kistje in Nederland te vinden, en bovendien is de maker bekend! Het is gemaakt door de dochter van professor Ruardi in Groningen, die dit als proeve van bekwaamheid op de kostschool in Leeuwarden maakte. Op de voorzijde staat een rond portretmedaillon, waarschijnlijk van de trotse maakster Elisabeth Ruardi. Expert Joseph Estié schatte het kistje uit 1787 op 5.000 euro. 

…een driehoekig theebusje zeer zeldzaam is?

Onderstaand driehoekige exemplaar uit 1729 is daarom erg bijzonder. Het gladde zilver is typerend voor het Haagse zilver uit het begin van de 18e eeuw. Het dopje werd gebruikt als maatje: een dopje is genoeg voor één potje thee. De eerste theebussen ontstonden rond 1690.

Meestal zijn theebusjes rechthoekig of balustervormig. Zoals onderstaand Fries exemplaar uit 1742 (tweede afbeelding). Ook hier is de maatinhoud van de dop is precies genoeg voor één theepotje. Daarnaast kan de bodem van dit theebusje opzij worden geschoven, zodat het makkelijk gevuld kan worden. Het opengewerkte decor is typisch Fries. Het zigzag randje zag je rond 1700 veel in Holland, maar in Friesland kwamen veel trends pas zo’n vijftig jaar later, zoals bij dit theebusje. 

…thee vroeger in een trekpot werd gezet?

Tussen Kunst en Kitsch-expert Esther Aardewerk vertelt dat thee vroeger in kleine potjes werd gezet, zoals de pot in onderstaande afbeelding. Daar werd hele sterke thee in getrokken en daarom wordt dit formaat theepot ook wel ‘trekpot’ genoemd. Men schonk een klein beetje in een kopje en lengde dat aan met heet water uit de 'bouilloire' (een ketel op een kookplaat of fornuis). Dit exemplaar wordt ook wel een ‘bullet teapot’ genoemd, de ronde vorm, oorspronkelijk uit Engeland, lijkt op een kogel. Het is uit één plaat gesmeed, wat is erg knap is, en komt uit het jaar 1752.  Het handvat is van hout want een zilveren handvat is te heet om vast te pakken.

De tweede theepot (1784-1785) is gemaakt door de Groningse zilversmid Lucas van Giffen in de stijl van Lodewijk XV, met de speelse en asymmetrische vormen van de Rococo. Thee was erg kostbaar, daarom ging men ook dure zilveren potjes maken. 

Een voorbeeld van een bouilloire kwam ook langs in Tussen Kunst en Kitsch (zie de derde afbeelding hieronder). Expert Emiel Aardewerk vertelde dat in een bouilloire het water warm werd gehouden om de sterke thee aan te lengen. Een dergelijk mooi zilveren exemplaar (1768, Den Haag) kwam alleen in welgestelde kringen voor. 

…Hollanders vroeger hun theeserviezen in China bestelden?

Dit porseleinen theeservies uit 1765-1770 is typisch ‘Chine de Commande’: porselein dat in China werd besteld door de Hollanders en daarna met de VOC vervoerd naar Holland. Dit stuk is een mooi en zeldzaam. Op het servies staat het wapen van de familie Domburg. De Hollanders waren een van de eersten ter wereld die hun familiewapen op porselein lieten schilderen. Dit theeservies is daar een heel mooi voorbeeld van.

Ook vanuit Indonesië kwamen producten voor de thee naar Nederland. Het filigrain theekistje (de tweede afbeelding hieronder) is in Indonesië gemaakt voor de export naar Nederland. Het kistje heeft het belastingkeur van Middelburg uit 1795 en bewijst zo dat al in de 18e eeuw dergelijke kisten werden gemaakt voor de Nederlandse markt. De term filigrain is afkomstig van het Franse woord ‘file’ = draad en ‘grain’ = korrel. Zilverdraden worden in een vorm gelegd en vervolgens met tot korrels gemalen soldeer bestrooid en aan elkaar vast gesmolten.