De vrouwelijke kunstenaars van de 20e eeuw
Probeer eens tien succesvolle vrouwelijke kunstenaars van voor de 21e eeuw uit je hoofd op te noemen. Moeilijk hé? Niet omdat vrouwen geen goede kunstenaars zijn, maar omdat ze tot niet zo heel lang geleden nauwelijks serieus werden genomen in de kunstwereld. Met de expositie 1001 vrouwen in de twintigste eeuw laat het Amsterdam Museum bezoekers kennismaken met bekende en minder bekende vrouwen die een bijzondere rol hebben gespeeld. En hier zit een behoorlijk aantal kunstenaars tussen.
De tentoonstelling is samengesteld met hulp van historica Els Kloek, die het gelijknamige boek heeft geschreven. De schrijfster heeft in het boek 1001 biografieën opgenomen. De expositie in het museum laat een kleine tweehonderd van deze vrouwen zien. Allemaal deden ze iets speciaals, of ze nu beroemd, berucht of onbekend waren.
Aletta, Anne en Annie
Bekende vrouwen zoals Majoor Bosshardt, koningin Juliana, Annie M.G. Schmidt, Anne Frank en Aletta Jacobs, de bekendste feministe van ons land, passeren de revue. Evenals Maria Montessori, de grondlegster van de naar haar vernoemde wereldwijd verspreide onderwijsmethode en Beatrix de Rijk, die als eerste Nederlandse vrouw een vliegbrevet haalde.
Maar de bezoeker maakt ook kennis met Maria Vlier, die het allereerste schoolboek over de Surinaamse geschiedenis heeft gepubliceerd. Andere minder bekende namen als Jikke Gaastra, de eerste vrouwelijke deelnemer aan de Elfstedentocht, en Bet van Beeren, die vanaf 1927 een café op de Amsterdamse Zeedijk runde waar homoseksuelen zichzelf konden zijn.
Beatrix de Rijk, eerste Nederlandse vrouw met vliegbevret (Prieur-Branger / Collectie musée de l’Air et de l’Espace - Le Bourget).
Frans vliegbrevet van Beatrix de Rijk, 1911 (Aviodrome)
Staatsieportret van prinses Juliana, door Franz Ziegler (Nationaal Archief / Collectie Spaarnestad)
Nora Rozenbroek (l) tijdens een actie van Dolle Mina voor plasrecht, 1970
Pamflet van Nora Rozenbroek voor plasrecht voor vrouwen
Kunstenaressen
Wie zoekt in de Vrouwenlexicon op de categorie Beeldende Kunst, vindt maar liefst 305 zoekresultaten. Van al deze vrouwen is bekend dat ze artistieke ambities hadden. Helaas is het werk van de meerderheid online nauwelijks terug te vinden, in tegenstelling tot veel mannelijke collega's. Of het werk van vrouwelijke kunstenaars wordt toegeschreven aan mannen, zoals Fountain (1917) van Marcel Duchamps. Het beroemde urinoir is helemaal geen werk van Duchamps, maar van barones Elsa von Freytag-Loringhoven.
De eeuwen daarvoor kregen vrouwen ook al weinig waardering. Eeuwenlang werd geloofd dat vrouwen nooit hetzelfde niveau van professionele kunstenaars konden halen, zelfs tot in de 20e eeuw. Pas in de 19e eeuw werden vrouwen toegelaten op de kunstacademie.
Charlotte van der Gaag hoorde niet bij de club
Een van de vrouwen die in de Vrouwenlexicon is opgenomen is beeldhouwster en schilderes Charlotte van der Gaag (1923-1999). Ze wordt dankzij haar vrije werk in klei beschouwd als een van de belangrijke vernieuwers van de Nederlandse beeldhouwkunst van direct na 1945, die op dat moment nog zeer traditioneel gericht was. Met haar wereld van fantasiewezens werd ze vergeleken met de kunstenaars van Cobra, waar zij, ondanks het heftig verzet (later) van voormalige Cobraleden, ook toe gerekend kan worden.
Close Up: Jini Dellaccio
Op internationaal gebied zijn er ook een heleboel vrouwelijke pioniers binnen de kunstwereld. zoals Jini Dellaccio. Vernieuwend en uitgesproken artistiek waren de zwart-wit foto's die autodidacte Dellaccio halverwege de jaren zestig maakte van bands als The Wailers, The Sonics en Neil Young. Als keurige dame van dik in de veertig leek ze een onwaarschijnlijke kandidaat voor de rol van favoriete rockfotografe die ze in jaren daarna toebedeeld zou krijgen.
Op zaterdag 6 okt om 10:20 op NPO 1 wordt de documentaire Jini Dellaccio - De eerste rockfotografie uitgezonden.