Frida Kahlo: feminist die haar eigen werkelijkheid schilderde

Het had niet veel gescheeld of Kahlo had misschien helemaal niet geschilderd. Ze wil dokter worden, maar die droom valt in duigen als ze tijdens een busrit een ongeluk krijgt. De bus komt in botsing met een tram en Kahlo wordt als het ware gespiest door een stalen buis. Dit beschadigt haar bekken en ruggengraat, waardoor ze drie maanden in bed moet blijven. In deze periode begint ze met schilderen. Er wordt een spiegel aan een speciale ezel gemonteerd, waardoor ze vanuit bed zelfportretten kan schilderen. Ze ontdekt haar liefde voor kunst, ook al zal ze voor de rest van haar leven pijn hebben als gevolg van het ongeluk. Iets dat terugkomt in schilderijen als De gebroken zuil  (1944). 

Altijd al grensverleggend

Al van jongs af aan houdt Kahlo zich niet aan de 'regels'. Ze krijgt op zesjarige leeftijd polio en om daarvan te herstellen beoefent ze veel sporten, waaronden worstelen en boksen. In die tijd waren deze sporten eigenlijk alleen voorbehouden aan mannen. Hetzelfde geldt voor haar droom om dokter te worden. In 1887 studeerde de eerste Mexicaanse vrouw af als arts, maar zij werd nauwelijks serieus genomen omdat ze een vrouw was. In 1925 werd wel de Asociación Nacional de Mujeres Médicas - de vereniging van vrouwelijk artsen - opgericht, maar in datzelfde jaar kreeg Kahlo het busongeluk.

Biseksueel

Pas twee jaar later is Kahlo minder bedlegerig en gaat ze zich bezighouden met activisme en studentenpolitiek. Ze wordt lid van de communistische partij (PCM) en blijft zich gedurende haar hele leven uitspreken tegen religie, fascisme en een klassenmaatschappij. Mexico was en is nog steeds een katholiek land, dus het was in die tijd nogal wat om je uit te spreken tegen religie. Het feit dat ze biseksueel is en meerdere affaires met vrouwen begint, zal aan het begin van de twintigste eeuw - en nu helaas vaak nog steeds niet - ook niet heel erg stroken met de 'normen en waarden' van het katholicisme.

                                                             Bekijk ook de serie over 'foute' kunstenaars

De 'unibrow'

Dat uiterlijk niks zegt over vaardigheden of intelligentie is vanzelfsprekend, maar je kunt met uiterlijke trekken wél een statement maken. Zo had Kahlo een zogeheten unibrow die ze ook op haar zelfportretten laat terugkomen. Het schoonheidsideaal voor vrouwen van toen is geëpileerde en vooral twee wenkbrauwen. Hetzelfde geldt voor de donkere haren op haar bovenlip, ook die gezichtsbeharing is op haar zelfportretten te aanschouwen. Ze zette zelfs haar wenkbrauw nog eens extra aan met eyeliner.

Kleding en politiek

In 1929 vertrekt Kahlo naar Cuernavaca, niet ver van Mexico-city. Hier begint ze zich steeds meer te focussen op de Mexicaanse identiteit en ze gaat zich kleden naar de vrouwen in Tehuana, een stad die bekend staat om de traditionele jurken. Hiermee uit ze haar ongenoegen over het kolonialisme. Terwijl vrouwen in haar kringen vooral Europese jurken dragen, mixt Kahlo de traditionele Mexicaanse stijl met Europese invloeden en haalt ze inspiratie uit mestiza, een term die verwijst naar haar Europese en Latijns-Amerikaanse roots. Kahlo draagt kleurrijke lange rokken en staat bekend om haar uitbundige haaraccesoires. Maar Kahlo draagt niet alleen rokken, met enige regelmaat verschijnt ze in mannenkleding met haar haar naar achteren. 

Fysieke en mentale pijn

Het leven van Kahlo ging niet over rozen. Ze blijft haar hele leven last hebben van de pijn veroorzaakt door het busongeluk en heeft haar hele leven medische hulp nodig. Op het schilderij De gebroken zuil schildert ze zichzelf met een korset dat ze moet dragen. Ook is te zien hoe haar ruggengraat is doorboord door een stalen buis, die tegelijkertijd ook breuken vertoont. Over haar hele lichaam heeft ze spijkers in haar huid, deze staan symbool voor de pijn die ze elke dag opnieuw door haar hele lijf ervaart. 

Deze pijn, maar ook de ongemakken die alleen vrouwen ervaren schilderde Kahlo. Menstruatiepijn, miskramen, onvruchtbaarheid: onderwerpen die aan het begin van de vorige eeuw niet in het openbaar besproken werden, laat staan geschilderd.

Pijnlijke liefde voor Diego Rivera

Behalve fysieke pijn is er ook nog ander leed dat Kahlo verwerkt in haar kunst. Ze wordt tijdens een feestje van de communistische partij verliefd op de beroemde Mexicaanse kunstenaar Diego Rivera. Lange tijd is Kahlo na haar dood herinnert als 'de vrouw van', wat vanuit feministisch oogpunt haar wellicht dwars zou hebben gezeten. Deze veel oudere man - hij is 42 jaar en zij is 21 jaar - staat bekend om zijn liefde voor vrouwen. Beiden hebben tijdens hun huwelijk meerdere relaties met anderen. In 1939 scheidt het echtpaar, nadat Rivera een relatie kreeg met de zus van Kahlo, Cristina. Een jaar later trouwen ze opnieuw en gaan op dezelfde voet verder.

Kahlo schildert Rivera vaak, zoals in De twee Frida's. De linker figuur is de Frida met een gebroken hart, de rechter is een onafhankelijke moderne vrouw die in haar hand een heel klein medaillon met de beeltenis van Rivera draagt. Ook in Zelfportret als een Tehuana is Rivera verwerkt, op haar wenkbrauwen. Dit werk wordt ook wel Diego on my mind genoemd. De wortels in dit zelfportret staan symbool voor een web waarin haar gedachten aan Diego vastzitten. 

Tragisch einde

Het gaat vanaf de jaren 40 steeds slechter met Kahlo. Ze kan niet meer langdurig staan of zitten en krijgt een operatie in New York, die haar geen goed doet. De jaren voor haar dood wordt ook nog een deel van haar been afgezet en wordt nogmaals geopereerd aan haar rug. Ze wordt depressief en raakt afhankelijk van haar medicijnen. De laatste jaren van haar leven participeert ze ondanks haar slechte gezondheid nog in demonstraties en houdt ze zich bezig met politieke onderwerpen. Uiteindelijk sterft ze in 1954. Over de doodsoorzaak is geen uitsluitsel, officieel is ze overleden aan een embolie, maar het vermoeden bestaat dat ze een overdosis medicijnen heeft genomen. 

Waardering

Kahlo heeft periodes in haar leven gehad dat ze weinig verkocht en bijna geen geld meer over had. Haar eerste solo-expositie vond pas in 1953 plaats - een jaar voor haar dood. Haar werk kreeg pas na haar overlijden de waardering die het verdient en ook haar status als feministische, vrijgevochten icoon die zich inzette voor de rechten van vrouwen en de lhbt-community kwam pas later.