Man en Kunst: Joop Moesman - Zelfportret

Kijk de 'Man en Kunst'-uitzending over Joop Moesman vrijdag 24 april om 22.22 uur op NPO 2! Daarna is de uitzending hier te bekijken. 'Man en Kunst' is in het kader van de Nationale Museumweek dagelijks te zien van 20 tot en met 25 april, behalve op dinsdag 21 april. 

Het onderbewuste

Vrouwen, vrouwen en nog eens vrouwen. Ze zijn een belangrijk onderwerp in het werk van Joop Moesman (1909-1988). Gedreven door zijn onderbewuste schildert hij ze als lustobject, naakt in wulpse houdingen en soms zelfs geketend. Hun gezicht is meestal afgeschermd of bedekt, waardoor enige vorm van identiteit te niet wordt gedaan. Moesmans werk was op zijn minst controversieel en lang niet iedereen kon het waarderen. Meermaals werden zijn schilderijen geweigerd bij groepstentoonstellingen. Het hield hem echter niet tegen. Zijn werk kwam voort uit zijn onderbewuste en daar kon je iemand niet op afrekenen, was zijn devies. 

Naast Dalí

Moesman vond zijn waardering in eerste instantie buiten Nederland. Via via komt zijn werk bij de voorman van het Franse surrealisme André Breton terecht, die hem uitnodigt voor een Internationale surrealistische tentoonstelling in Milaan. Daar kwam zijn werk nota bene naast Dalí te hangen, het grote voorbeeld van Moesman. 

Zelfportret

Ook op het schilderij Zelfportret is een naakte vrouw te zien met een deels onherkenbaar gezicht, stervend in een vreemd landschap. Uit haar buik groeit een anjer, symbool voor de dood. De vrouw in kwestie heeft, in tegenstelling tot veel andere vrouwfiguren in het werk van Moesman, wel een identiteit. Het is zijn eerste liefde Leny Geelkerken, die hem verliet voor een ander. Een sterfscène van de liefde dus. Maar waarom heet het dan zelfportret? Als je heel goed kijkt is in de ijzeren borst van Leny de weerspiegeling van Moesman te zien. Een flauwe grap? Of een manier om de toeschouwer anders te laten kijken? 

Tegengeluid

Seks en onderdrukte verlangens zijn belangrijke thema’s in het surrealisme. In de 20e eeuw werden dat soort verlangens alleen toegedicht aan mannen. Er waren wel degelijk vrouwelijke surrealisten, maar die kregen nauwelijks aandacht. In deze eeuw, aangewakkerd door de #MeToo-beweging, komt er hernieuwde aandacht voor deze vrouwelijke kunstenaars. Het Centraal Museum brengt bijvoorbeeld een ode aan Moesman, maar creëert ook ruimte voor vrouwelijke surrealisten uit deze en de vorige eeuw. Kunst van Leonor Fini, Leonora Carrington, Dorothea Tanning, Sarah Lucas en Vivianne Sassen schijnt een feministisch licht op het seksueel verlangen. De tijd dat vrouwen in de kunst alleen maar naakt op een doek horen is definitief voorbij. Ook in het surrealisme.