Hoe fout zijn 'foute' kunstenaars?
Het Mauritshuis in Den Haag komt volgend jaar met een expositie over Johan Maurits van Nassau-Siegen, de naamgever van het museum. De tentoonstelling geeft een beeld van zijn reputatie als gouverneur van Nederlands-Brazilië in de zeventiende eeuw, maar vertelt ook over zijn rol in de slavenhandel waar begin dit jaar nogal wat over was te doen. De ophef over Johan Maurits, een groot liefhebber van kunst, staat niet op zichzelf: er zijn waslijsten van 'foute' mensen in de kunstsector.
Johan Maurits (1604-1679) was acht jaar lang gouverneur van de plantagekolonie Nederlands-Brazilië en stond vooral bekend als de 'verlichte' bestuurder die, samen met kunstenaars, architecten en wetenschappers, een deel van Brazilië in kaart bracht. Volgens het museum is zijn rol in en bijdrage aan de slavenhandel van de West-Indische Compagnie tot nu toe onderbelicht gebleven: uit recent onderzoek blijkt dat het beeld van Maurits als 'verlichte' bestuurder eenzijdig is .
Verplaatsing van buste van Maurits
Begin dit jaar ontstond ophef, nadat bleek dat het Mauritshuis de buste van Johan Maurits uit de foyer had weggehaald. Daarop barstte een hevige discussie los over het wegmoffelen van het verleden en over overdreven geachte politieke correctheid. Ook vooraanstaande politici, zoals premier Mark Rutte, deden er hun zegje over. Het museum verklaarde daarop dat het beeld van Maurits naar het depot was gebracht, omdat er een beter beeld van hem is, dat centraal staat in een bepaalde zaal.
De buste van Johan Maurits
Moralisme in de kunst
Moralisme in de kunst is een complex onderwerp. Verdient Johan Maurits lof voor wat hij betekend heeft voor kunstenaars in die tijd ondanks zijn rol in de afschuwelijke geschiedenis van slavenhandel? En hoe ga je om met meesterwerken van kunstenaars die er een twijfelachtige moraal op na hielden of nog steeds houden? Denk daarbij aan kunst gemaakt door aanhangers van het nazisme zoals Pyke Koch of aan de beroemde fotograaf Terry Richardson die al sinds 2001 aanhoudend wordt beschuldigd van seksueel misbruik. Overigens wordt om die reden werk van Richardson niet meer gepubliceerd in een aantal vooraanstaande magazines. Mede dankzij de #MeToo-discussie wordt grensoverschrijdend gedrag van kunstenaars/acteurs/artiesten niet langer verzwegen of gedoogd.
Kevin Spacey
Een voorbeeld: fans van de populaire Netflix-serie House of Cards zullen ongetwijfeld walgen van het gedrag van hoofdrolspeler Kevin Spacey. Maar dat neemt niet weg dat zij óók balen van het verdwijnen van het personage van Spacey, president Underwood. Netflix maakte na de aantijgingen aan het adres van Spacey vrij snel de beslissing om hem te ontslaan. Ook musea en galerieën kiezen er in sommige gevallen voor om kunst weg te halen nadat een kunstenaar 'fout' blijkt te zijn. Of dat op voorhand werken weg worden gehaald om die negatieve pr voor te zijn. Recent werd comdienne Roseanne Barr op staande voet ontslagen door het televisienetwerk dat de serie Roseanne nieuw leven in wilde blazen. Barr had racistische opmerkingen getwitterd over Valerie Jarrett, oud-adviseur van de voormalige president Barack Obama.
De nazi-sympathieën van Lucebert
Recent werd bekend dat de kunstenaar Lucebert (pseudoniem van Lubertus Jacobus Swaanswijk, 1924-1994) in zijn jonge jaren sympathiseerde met nazi's. Hij werkte tijdens de oorlog vrijwillig voor de Duitse wapenindustrie en stuurde antisemitische brieven naar zijn vriendin. Ook liet Lucebert zich neerbuigend uit over de 'negercultuur' en noemde hij Hitler 'onze Führer'. Deze periode uit zijn leven heeft de kunstenaar altijd verzwegen.
Na deze bekendmaking voelden zijn dochters, maar ook musea zoals het Stedelijk Museum, zich geroepen om te reageren. Lucebert zou een jonge man zijn geweest die zich had laten meeslepen. Volgens Emile Schrijver van het Joods Historisch Museum bagatelliseer je hiermee de denkwijze van Lucebert. Maar ook hij zegt dat het werk van Lucebert nog wel tentoongesteld moet worden en dat alleen de context anders zal zijn. Volgens beheerder Suzanna Héman van het Stedelijk kun je na dit nieuws niet zeggen dat zijn werk hierdoor teniet wordt gedaan. Het museum zou de tijd nemen om alles opnieuw te bekijken.
Paul Gauguin en zijn relatie met Tehamana
Ook Jeroen Krabbé worstelde met de moraal van schilder Paul Gauguin in de serie Krabbé zoekt Gauguin. Krabbé bewondert het werk van Gauguin, maar vindt een aantal zaken in het leven van de schilder onbegrijpelijk. Zoals toen Gauguin (1848 -1903) op Tahiti helemaal geïntegreerd was en hij op zoek ging naar een vrouw.
Moet je alles in de context van die tijd zien? Zoals Krabbé ook zegt: in die tijd was het voor Tahitianen normaal om jonge meisjes te huwen. Dit wordt vaker genoemd in vergelijkbare zaken. Mensen kijken bijvoorbeeld nog wel naar films van Roman Polanski, terwijl hij veroordeeld is voor seks met een minderjarige. Amerikaanse autoriteiten proberen nog altijd Polanski, die in Frankrijk woont, te laten uitleveren naar de Verenigde Staten. Met het slachtoffer heeft Polanski al tientallen jaren geleden een schikking getroffen. Maar deze Samantha heeft de afgelopen jaren de regisseur een aantal keer verdedigd; ze zegt dat destijds heel anders gedacht werd over seks en liefde dan nu.
Zelf een mening vormen
De expositie in het Mauritshuis over de beeldvorming van Johan Maurits opent in april 2019. Het museum toont aan de hand van kunstwerken uit de collectie hoe het beeld van Johan Maurits in de loop van de tijd is gevormd en veranderd. Ook de replica de van eerder weggehaalde buste is te zien. Het Mauritshuis wil dat bezoekers zelf hun beeld over Maurits gaan vormen en ook hun mening over hem delen.