Han van Meegeren: meestervervalser of talentvolle schilder?

Van Meegeren studeerde architectuur, maar stopte met die studie om kunstenaar te worden. Hij verkocht schilderijen aan de hogere klassen in de samenleving, maar kreeg kritiek van zijn meerderen. Ze vonden hem niet orgineel genoeg. Dat zegt ook Wim van Krimpen, oud-museumdirecteur (Kunsthal Rotterdam, Fries Museum en Kunstmuseum Den Haag),  in een gesprek met EenVandaag naar aanleiding van een film over Han van Meegeren: 'Hij had geen eigen gezicht, hij kon eigenlijk alles. Het was een tijdgenoot van Mondriaan maar hij was een beetje outdated'. 

Als wraak wilde Van Meegeren een 'Vermeer' schilderen en zodra het werk bewonderd werd door zijn criticasters en de rest van de wereld, zou hij onthullen dat híj het schilderij gemaakt had. 

Veel geld voor 'De Emmaüsgangers'

Je raadt het al, het liep anders. Toen Van Meegeren klaar was met zijn Vermeer look-a-like, 'De Emmaüsgangers', en hij het schilderij voor veel geld verkocht aan Boijmans Van Beuningen, besloot de schilder door te gaan met vervalsen. De hoge bedragen die hij voor de schilderijen zou kunnen krijgen, hebben daar vermoedelijk een grote rol in gespeeld. 

Zoveel geld kreeg hij namelijk niet voor zijn eigen werk, ook al moet je volgens Van Krimpen de vervalser niet onderschatten: 'Dat was een geniale man. Hij was ook wel een bekende kunstenaar. Nu is Van Meegeren hoofdzakelijk bekend als vervalser, maar hij maakte wel een grote carrière. Het was een hele talentvolle vakbekwame schilder'.

De vervalsingen van Van Meegeren waren niet van echt te onderscheiden. De kunstenaar verdient de titel meestervervalser; het is heel lastig om een schilderij na te maken, nota bene een olieverfschilderij, en die te verkopen als 17e-eeuws werk.

Van Meegeren gebruikte voor zijn vervalsingen 17e-eeuws canvas en mengde de verf met bakeliet. Dankzij deze kunststof droogde de verf op alsof het al honderden jaren oud was. Daarna ging het werk de oven in en boog hij de doeken om een cilinder waardoor er craquelé ontstond. 

Levensechte werken

Museum Boijmans Van Beuningen wijdde begin jaren 30 een tentoonstelling aan de gevonden werken van 'Vermeer'. De ambitieuze jonge directeur van het destijds nog kleine museum wilde met de nieuwe aankopen Boijmas Van Beuningen in de picture spelen. In zijn enthousiasme schafte hij 'De Emmaüsgangers' aan. Daarvoor ging hij de competitie aan met het Rijksmuseum en kocht het werk net voor hun neus weg. 

Pas na de Tweede Wereldoorlog, toen Van Meegeren een bekentenis had afgelegd, werd ontdekt dat deze 'Vermeer' eigenlijk een Van Meegeren was. In 2010 bracht het museum de werken van Van Meegeren nog een keer onder de aandacht, maar dit keer wisten ze dus wel dat de schilderijen van de meestervervalser waren en niet van de échte Vermeer. 

Ook Görings Vermeer blijkt een Van Meegeren

Van Meegeren werd ineens populair toen tijdens een rechtszaak bleek dat hij de nazitop een oor had aangenaaid. Zo had het beruchte nazi-kopstuk en kunstliefhebber Hermann Göring een 'Vermeer' in zijn bezit die achteraf door Han van Meegeren bleek te zijn gemaakt. De vervalser had 'Christus en de overspelige vrouw' aan Göring verkocht. Het verkopen van deze 'kunstschat' was ook de reden dat hij voor de rechter moest verschijnen. Dat was collaberatie. 

Een groot dilemma voor Van Meegeren. Hij moest uiteindelijk opbiechtten dat hij het schilderij had gemaakt. Hij moest zelfs bewijzen dat hij de vervalser was door een schilderij te maken. Toen bleek dat hij ook bekende kunstexperts op het verkeerde been had weten te brengen. Dit maakte hem niet minder populair. Door de gewone burger werd de kunstwereld namelijk als een elitair clubje gezien dat niet voor het volk bedoeld was. Dus was het nog eens extra ironisch dat Van Meegeren ook de elite te kakken had gezet.

Van Meegeren heeft uiteindelijk gekregen wat hij wilde, erkenning voor zijn werk. Dat het om vervalsingen gaat vergeten we voor het gemak maar even. Van Krimpen kocht in 1995 nog een vervalsing van Van Meegeren voor 113.000 gulden, dat is veel geld, maar veel minder dan het bedrag dat Boijmans Van Beuningen in 1941 voor het doek betaalde: 1,5 miljoen gulden.

Grote meestervervalsers geportretteerd in TV Show

Het is een van de meest besproken afleveringen van de TV Show: de uitzending waarin Ivo Niehe een aantal van de grote meestervervalsers portretteert, waaronder Han van Meegeren. Ook spreekt Niehe met de Duitser Konrad Kujau. Een vervalser beroemd dankzij zijn unieke kopieën van het werk van grote kunstenaars en het vervalsen van 62 handgeschreven delen van de dagboeken van Adolf Hitler, waarmee hij de hele wetenschappelijke wereld op het verkeerde been zette. Een hoofdrol is er voor de in hoeveelheden recordhouder op dit gebied: Geert-Jan Jansen.

Een geactualiseerde herhaling van deze TV Show zie je zondag 1 augustus 2021 om 21.25 uur op NPO 1.

Bekijk de uitzending via NPO Start