De vrouwen in het leven van Marc Chagall

Feita Ita

Het begint allemaal bij zijn moeder: Feita Ita. Zij is (zoals later sommige van zijn vrouwen) zeer dominant aanwezig, terwijl zijn vader (die in de haringhandel werkte) in Chagalls werk wordt weergegeven als een klein en kleurloos type. Chagall is Feita Ita's eerste kind en haar oogappeltje. Ze wonen met het gezin in de Joodse sjtetl van Vitebsk. Aan de andere kant van de rivier wonen de rijke inwoners, een andere wereld waar de kinderen naar school gaan om Russisch te leren. 

Chagalls vader wil hem ergens in de leer doen, maar zijn moeder heeft andere plannen. Ze spaart stiekem vijftig roebel bij elkaar voor steekpenningen voor de leraren en zorgt zo dat Chagall in de goede wijk naar de Russische school kan gaan. In de klas komt Chagall erachter dat hij een tekentalent is. Een van de kinderen noemt hem een khudozhnik (kunstenaar). Chagall kent het woord niet, maar had in de stad een banier gezien met de tekst 'Schilder- en tekenlessen van de khudozhnik Joeri Pen'. Hij wil graag op les, maar zijn vader vindt het maar niets. Het is te danken aan zijn moeder, die hem en zijn tekeningen naar meester Pen sleept, dat hij uiteindelijk op les kan. 

Feita Ita sterft veertien dagen voor de bruiloft van Chagall en Bella, zijn eerste vrouw. Chagall heeft het er erg zwaar mee en schrijft: 'Ik heb altijd een zwaar gevoel in mijn hart, is het van de slaap of van een plotselinge herinnering aan haar sterfdag, als ik haar graf bezoek, het graf van mijn moeder. Hier is mijn ziel, hier zijn mijn schilderijen, mijn oorsprong. Een zee van lijden, de vroege grijze haren, ogen, een stad vol tranen.' Hij is hartstikke verdrietig en in de rouw, maar hij is ook zo gelukkig met Bella. 

Bella Rosenfeld

Chagall ontmoet Bella Rosenfeld bij zijn vriendin Thea in Vitebsk. Als Bella en Chagall elkaar zien, vallen ze meteen voor elkaar. Chagall schrijft erover: ‘Opeens voelde ik dat ik niet meer met Thea moest zijn, ik moest met haar. Haar stilte is de mijne, haar ogen de mijne. Het is alsof ik haar altijd al gekend heb. Mijn jeugd, mijn leven nu, mijn toekomst. Alsof ze over me waakt, afdaalt in mijn diepste wezen. Haar ogen, hoe groot en rond en donker zijn ze, het zijn mijn ogen, mijn ziel.’ 

Alleen is Bella’s familie een van de rijkste families van de stad. Ze wonen in een vleugel van een hotel en in die kringen worden meisjes uitgehuwelijkt. De twee spreken af op de brug die de arme wijk en de rijke wijk van Vitebsk met elkaar verbindt. Hun relatie is nog niet officieel, maar Chagall en Bella zijn smoorverliefd. Ze verloven zich tegen de wil van Bella’s ouders. 

Chagall gaat naar Parijs om zijn schoonouders ervan te overtuigen dat hij een goede huwelijkskandidaat is voor hun dochter. Hij keert terug als een gevierd schilder en kan de hand van Bella vragen. Zodra ze getrouwd waren, wilde Chagall zo snel mogelijk met Bella terug naar het bruisende Parijs, maar dan breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Er komt een frontlinie vlakbij Vitebsk te liggen en alle mogelijkheden om weg te gaan zijn afgesloten. Chagall beseft dat de oorlog niet snel afgelopen zal zijn, maar Bella houdt hem op de been. Door de gevaarlijke en onzekere tijden hebben de ouders van Bella geen bezwaar meer tegen hun relatie en kunnen ze toch trouwen. In Petrograd wordt hun dochter Ida geboren. 

Waar Chagall is, is Bella. Chagall weet te vluchten uit Rusland en komt via Litouwen in het vrije Berlijn terecht. Bella en Ida komen daar later aan en treffen Chagall sip aan. Zijn meesterwerken zijn verkocht, maar het geld dat hij daarmee verdiend heeft, is door de hyperinflatie bijna niets meer waard. Bella vindt dat Chagall op moet houden met sippen en maant hem zich te gedragen. Ze hebben dan misschien geen geld, maar hij is wel de beroemdste vluchteling die er is. Ze gaat het anders aanpakken. Bella zorgt voor wat inkomsten met haar juwelen en komt op het idee om de memoires, die Chagall eerder schreef, voor te lezen in gezelschap. De avonden zijn een groot succes en op die manier komt Chagall ook in aanraking met zijn nieuwe opdrachtgever, galerie-eigenaar Paul Cassirer.

Chagall en Bella overleven samen de Eerste Wereldoorlog, de Russische Revolutie en ze ontsnappen op het nippertje aan de Holocaust in de Tweede Wereldoorlog. Ze weten samen per boot naar New York te vluchten. Daar werken ze samen aan de kostuums van een ballet. Bella maakt de kostuums en Chagall beschilderde ze. Hij vindt het heerlijk om met Bella samen te werken. Ze waren een twee-eenheid. Als Bella en Chagall horen dat Parijs wordt bevrijd, verheugen zich erop om terug te gaan.

Maar dan slaat het noodlot toe. Bella wordt ziek en sterft in New York aan een streptokokken besmetting. Chagall is verwoest en ontroostbaar. Hij is niets zonder haar en maakt tussen 1944 en 1948 een hele serie rouwschilderijen als ‘Around her’ en ‘The wedding candles’.

Virginia Haggard

Als Bella overlijdt kan Chagall niet alleen zijn en leunt met zijn verdriet zwaar op zijn dochter Ida. Maar zij zit met haar eigen rouw en ligt op dat moment bovendien in scheiding. Via een vriendin vindt Ida een vrouw die voor Chagall wil zorgen: Virginia Haggard. Ze scheelt dertig jaar met Chagall en heeft een dochtertje van vijf jaar. Grootgebracht in Parijs spreekt ze zowel Frans als Engels. Ook heeft ze schilderen gestudeerd aan de Académie de la Grande Chaumière, waar Chagall ook had gewerkt. Dat schept meteen een band en de twee worden al snel verliefd. En dat terwijl de Joodse traditie een rouwperiode kent van een jaar en Virginia nog getrouwd is. Toch blijkt hun liefde onafwendbaar. 

Chagall koopt een huis buiten New York in High Falls, waar hij met Virginia en haar dochter gaat wonen. Hij is gelukkig met Virginia en Bella raakt steeds meer op de achtergrond. Virginia raakt zwanger en op 22 juni 1946 wordt hun zoontje David geboren, vernoemd naar Chagalls broer. 

Vanwege nieuwe kansen in Europa en de aandacht die de Russische Chagall trekt van de FBI (in de jacht op communisten), trekt het gezin naar een huis in Zuid-Frankrijk. Ze hebben er bediendes en genoeg geld. Chagall is beroemd. Zo beroemd dat Virginia vindt dat Chagall zich erdoor laat meeslepen. Ze wordt gecommandeerd, onder de duim gehouden en vindt hem niet meer leuk. En op dat moment komt net Charles Leirens, fotograaf en filmmaker, naar Zuid-Frankrijk om een film te maken over Chagall. Leirens wordt verliefd op Virginia en zij op hem. Het is een geheime liefde. 

Tot Chagall in een Parijse hotelkamer een geheime liefdesbrief in handen krijgt en er een drama ontstaat dat het einde van hun relatie betekent. Chagall is kwaad en geeft Virginia ervan langs. Ze wil niet meer verder met Chagall en vertrekt. Een gevoelige klap voor Chagall, want hij heeft, als iemand met een moedercomplex, iemand nodig die zijn zaken regelt. 

Valentina Brodsky

Chagalls dochter Ida weet dat haar vader radeloos is en niet alleen kan zijn. Ook deze keer vindt ze nieuw gezelschap voor hem: Valentina Brodsky, roepnaam Vava. Als er iemand voor Chagall zorgde dan was het Vava, maar wel op een andere manier dan Bella en zijn moeder. 

Vava komt net als Chagall uit Rusland, is Joods en gevlucht voor de revolutie. Zij en Chagall trouwen binnen een paar maanden. Vava houdt in tegenstelling tot Virginia wel van Chagalls roem. De twee scheiden ongeveer een jaar later in het geheim om vervolgens opnieuw te trouwen onder betere voorwaarden voor Vava. Ze neemt de plaats in van Virginia en trekt bij Chagall in in Zuid-Frankrijk. 

Als Chagall uit Parijs zijn meest prestigieuze opdracht ooit krijgt, probeert Vava hem ervan te weerhouden deze te accepteren, maar tevergeefs. De Franse Minister van Cultuur, André Malraux, geeft Chagall de prestigieuze opdracht om het oude plafond van de Parijse opera (Opéra Garnier) te schilderen. Chagall doet het als gift aan het Franse volk en om de prestige: het is de kunsttempel van Parijs. 

Chagall is rijk en wereldberoemd en Vava krijgt steeds meer invloed op hem. Hij verhuist op 75-jarige leeftijd met haar naar zijn laatste huis in Saint-Paul-de-Vence (Zuid-Frankrijk). Chagall en Vava hebben het leuk samen, maar Vava sluit Chagall af van de buitenwereld en weekt hem los van zijn vrienden en familie. Zijn zoon David wordt naar de kostschool gestuurd en Vava neemt het werk van dochter Ida over. Ook zouden de brieven, in het jiddisch, die vrienden aan Chagall schrijven niet aan hem worden gegeven. 

Op 28 maart 1985 sterft Chagall op 97-jarige leeftijd aan een hartaanval. Vava laat hem niet begraven op een Joodse maar op een katholieke begraafplaats en ontvangt de hele erfenis.