De dieren op het doek van Marc Chagall

De kleine Chagall kende dieren van de Joodse sjtetl in Vitbesk, waar je de rijkdom kon aflezen aan de tuin waar ze een koe of geit hielden of enkel een moestuintje hadden. Ook kende hij ze van zijn lievelings opa, die slager was. Zijn opa stond erom bekend dat hij erg lief was tegen zijn dieren en ze liefkozend toesprak. Toch zijn de dieren op de schilderijen van Chagall niet alleen flarden zoete jeugdherinnering. 

Joodse vertellingen

Chagall groeide op in het Keizerrijk Rusland (tegenwoordig Wit-Rusland), waar hij als kind naar Tora studie ging en meedeed aan alle Joodse vieringen. Maar vanaf zijn twaalfde werden Chagall en zijn leeftijdsgenoten steeds Russischer en raakte ook het Jiddisch uit de gratie. Zijn vader liet het begaan en dwong zijn zoon niet om nog naar de synagoge te gaan. Toch bleef Chagall geïnteresseerd in de mystiek en de verhalen van het geloof. 

Dieren spelen een grote rol in de Joodse vertellingen. Ze hebben een bepaalde betekenis. Zo vertegenwoordigt een geit in Joodse vertellingen vaak de onschuld van mens en dier. 

Onschuld en zachtheid

Ook in Chagalls werken staat de geit, en andere dieren, vaak voor onschuld en zachtheid. Chagall had een hekel aan mensen die zich gewelddadig en agressief gedroegen. Hij personifieerde zichzelf met de zachtheid van de dieren en het feit dat ze zich niet konden verdedigen, weerloos waren.

In zijn jeugd leefden de Joden in de sjtetls in angst. Er waren pogroms, gewelddadige aanvallen op Joden door het leger van de tsaar. Ze vielen een dorp binnen en verbrandden de huizen, verkrachtten de vrouwen en maakten de kinderen dood. Chagall was als kind altijd bang dat dat zou gebeuren. In onderstaande video vertelt Jeroen Krabbé over dieren die in Joodse achternamen voorkomen en over hoe Chagall een geit gebruikt in een schilderij over zo’n pogrom. 

Het dier als symbool

Ook heeft Chagall zichzelf vaak als ezel afgebeeld, zoals in het werk 'Self-portrait with clock' (1947) waarop hijzelf als ezel te zien is met zijn tweede vrouw Virginia achter hem. Ook zien we op het doek een lijdende Christus (als symbool van het lijden van het Joodse volk) met om hem heen de liefhebbende Bella, zijn eerste vrouw. In het werk 'Time is a River without Banks’ (1930-39) is te zien hoe een vis over de rivier in Vitebsk vliegt. Hier staat de vis waarschijnlijk voor zijn vader die in een visfabriek werkte. Zo staan de dieren in Chagalls schilderijen er niet als dier, maar als symbool voor iets anders. 

Een ander voorbeeld van een werk waarin dieren een rol spelen, is Chagalls grote decorstuk ‘Introduction to the Jewish theatre’ (1920) dat hij maakte voor het Joodse Theater in Moskou. Op het doek wordt een verhaal verteld van de ene koe links op het doek tot de koe op het rechter uiteinde van het doek. Het verhaal gaat dat Chagall hier koeien gebruikte om de Joden die in de zaal zaten, te herinneren aan de sjtetl waar ze vandaan kwamen. Daarnaast zou de groene koe op het werk Kazimir Malevitsj vertegenwoordigen. Malevitsj had achter Chagalls rug om zijn kunstacademie in Vitebsk overgenomen en doopte het om tot ‘Suprematistische Academie’. Hij was volgens Chagall bezig met een groene stijl: een stijl waarvan nog niet bewezen is of hij houdbaar is.