Pronken met prijzen in Tussen Kunst en Kitsch

Uitzending zondag 28 januari 2024 om 21.35 uur op NPO 1

Tussen Kunst en Kitsch, Dordrechts Museum, 17 april 2023

• Maker: Bauke Eisma van der Bildt

• Herkomst: Franeker (1800)

• Materiaal: messing met spiegels (50 cm x 41 cm) 

De vader van meneer kocht het destijds in een kringloopwinkel. Zijn vader hield van sterrenkunde. Hij niet zo, maar hij vindt het wel mooi. Hij is wel nieuwsgierig hoe oud het is.  

Menno Hoencamp: Dit is een reflector telescoop. Je kan er de maan mee bekijken. Het was een nieuwe uitvinding om het met spiegels te doen en niet met lenzen. Daardoor kreeg je er veel licht in, daardoor kon je ook in het donker veel zien.

Met spiegels was het ook voordeliger te maken, omdat je maar twee vlakken had die geslepen moesten worden. Daarvoor was het vier vlakken.

In Franeker had je Eise Eisinga met zijn planetarium. Gebouwd om te bewijzen dat de wereld niet zou vergaan. Omdat er een universiteit zat, zat er ook een instrumentmaker in Franeker.  

Eisma van der Bildt werkte voor de universiteit. Zijn grootvader Jan Eisma van der Bildt was begonnen met kijkers. Bij het testen keek hij een dorp verder en zag hij dat de dokter, de vrouw van de burgemeester bezocht voor een privé onderzoekje.

Na zijn overlijden ging de arts verder met de vrouw van de burgemeester! Je weet dus maar nooit wat je door de verrekijker te zien krijgt. 

Waarde: 8.000 euro

Tussen Kunst en Kitsch, Kasteel Wijchen, 8 mei 2023

• Maker:  diverse                                                  

• Herkomst: Middelburg 

• Datering: boeken gedrukt tussen 1675- 1750, de banden vervaardigd 1780-1820 

• Materiaal: leer en papier (16 x 20 cm)

De eigenaar is Nederlands maar woont al vijftig jaar in Australië. Dertig jaar geleden erfde hij deze zes boeken van zijn tante. Hij is dol op de boeken, vooral de pagina over de perspectieven en het tekenen van schaduwen vindt hij prachtig. 

Maar hij heeft het gevoel dat de boeken niet op hun plek zijn Down Under en heeft  de boeken meegenomen nu hij in Nederland is om zijn zus te bezoeken.

Bas Hesselink: De boeken zijn een jaarlijkse prijs van de tekenacademie ‘Vernuft en Vlijt’ uit Middelburg. Deze amateurvereniging was erg actief tussen 1778 en 1825.  Daarna bleef de vereniging bestaan, maar kreeg een professioneler karakter. 

In deze periode werd de beroemdste telg uit de Koekkoek-familie, B.C. Koekkoek, er ook lid van. Elk jaar hield ‘Vernuft en Vlijt’ een wedstrijd. 

Leden uit de familie Munters hebben enkele jaren deze wedstrijd gewonnen. De binderij in Middelburg werd ‘Vernuft en Vlijt’ binderij omdat zij bekend werden door deze prijsboeken. In het boek staan instructies hoe je spieren moet tekenen, of schaduwen. 

Van Hubertus Munters is ook een foto toegevoegd op latere leeftijd, want toen hij de prijs won in 1825 bestond er nog geen fotografie. 

Waarde: 5.000 euro

Tussen Kunst en Kitsch, Verbeke Foundation, 5 juni 2023

• Afbeelding:  Huis aan weggetje    

• Maker: Raveel

• Herkomst: België (1978 )

• Materiaal:  olieverf op doek

Het schilderijtje komt uit een nalatenschap en zat in een koffer. Mevrouw vindt het niet zo mooi en heeft het weggelegd. Ze kwam eigenlijk met de schilderijen van Jan Roeland en haar man wilde ook het kleine schilderij meenemen.

Willem de Winter: Dit schilderijtje is gemaakt door Roger Raveel, een van de belangrijkste schilders van België uit de 20e eeuw, een grootheid. Hij is geboren in 1921 in Machelen-aan-de-Leie, waar hij ook stierf in 2013. 

In 1994 werd hij verheven in de adelstand: Roger Ridder Raveel, dat is vrij uniek. In België is het belang van zijn werk al vroeg doorgedrongen. In Machelen-aan-de-Leie heeft hij ook een eigen museum. 

Raveel is de verbindende factor tussen de Belgische schilders van voor de Tweede Wereldoorlog en de Belgische kunstenaars na de Tweede Wereldoorlog. Raveel kwam in contact met Cobra en vond dat hij anders naar zijn omgeving moest leren kijken, zoals de kunstenaars van Cobra. Zij vonden ook dat alles op de schop moest. 

Voor de oorlog gebruikten kunstenaars vaak blauw of donker voor een schaduw, bij Raveel kon een schaduw zelfs wit zijn. Zijn werk is een mengeling van figuratie en abstractie, geschilderd in een helder kleurenpalet. Raveel is niet ver van huis geweest. Hij schilderde vooral de wereld om hem heen. 

Op het schilderij is een zwart-wit half vierkant te zien. Die vierkanten zijn typerend voor Raveel. Hij kwam op het idee van deze vierkanten door lakens in het landschap die in de zon aan het drogen waren. Hij was gefascineerd door vierkanten omdat dit de enige vorm is die niet in de natuur voorkomt. Ze zijn voor Raveel een symbool van ‘leegte’. 

Raveel behoort tot een stroming die verwant is aan de pop-art en samen met de andere kunstenaars Raoul de Keijzer en Reinier Lucassen vormt hij de ‘Nieuwe Figuratie’. Hij is beïnvloed door Mondriaan. Dingen die beweging moeten suggereren zijn bij Raveel vaak vlekken. 

Waarde: 15.000 euro

Tussen Kunst en Kitsch, Nationaal Militair Museum Soest, 27 maart 2023

• Maker: zilveren Van Kempen en Begeer, gouden onbekend

• Herkomst: zilveren Voorschoten

• Datering: verguld zilveren 1883, gouden in 1871 uit naam van  zijne koning Willem III te Leeuwarden

• Materiaal: verguld zilver en goud

Mevrouw haar overgrootvaders grote passie was harddraverijen. Ze weet niet waar hij die zwepen precies gewonnen heeft. Beide zwepen won hij met het paard Sophia, een Friese harddraver. Hij liet haar uitbrengen door een hele goeie pikeur. Het paard was zo goed, dat ze uiteindelijk niet meer mee mocht doen.

Esther Aardewerk: Zwepen werden uitgereikt ter gelegenheid van harddraverijen. Die werden gehouden op grasland of een stuk weg. Het moest 300 meter lang zijn, een recht stuk, en de grond moest droog en hard zijn. 

Het was heel populair in Friesland, vooral tussen 1800-1850, in die periode zijn wel 2800 draverijen bekend. Je kon ook wedden op de paarden. 

Deze zwepen zijn allebei in Leeuwarden uitgereikt. De Gouden Zweep was altijd de eerste prijs. Het summum. Maar er werden ook andere prijzen uitgereikt voor tweede en derde prijzen, zilveren penningen, sporen, koektrommels etc. 

In Leeuwarden was al eerder sprake van harddraverijen om de gouden koningszweep. In 1777 werd al eens een penning uitgereikt aan een keurmeester van de paarden. Paarden moesten gekeurd worden en ‘van zessen klaar’ zijn: vier goede benen en twee goede ogen hebben, en ‘klaar’ zijn: geen ongemakken en ziektes hebben.

Na 1777 is er even een leemte in de geschiedenis van de gouden zwepen. Maar toen Napoleon in 1808 een volbloedfokkerij in Borculo had opgericht, pakt hij ook de koninklijke geschenken/prijzen weer op .

De mooiste zweep is in 1811 uitgereikt en die is nu in het Fries Museum.  Toen was de harddraverij ter gelegenheid van het geboortenfeest van de zoon van Napoleon. Daar werd door de gemeente 900 gulden voor vrijgemaakt. Wat ongeveer gelijk staat aan 16.000 euro nu.

In 1823 in Leeuwarden reikte Koning Willem I de zweep uit met prins Frederik, vanaf dat moment zou er ieder jaar binnen de eerste 8 dagen van augustus gereden worden om een gouden prijs zweep en jaarlijks werd daar 500 gulden voor vrijgemaakt (bijna 12.000 euro).

Waarde: 15.000 euro (gouden) en 18.000 euro (zilveren)

Tussen Kunst en Kitsch Extra

In ‘Tussen Kunst en Kitsch Extra’ wordt doorgepraat over een bijzondere vondst uit ‘Tussen Kunst en Kitsch. Dit keer gaan Esther en Emiel Aardewerk op zoek naar zilveren prijzen.

En is te zien direct na Tussen Kunst en Kitsch op NPO 2 Extra. (Op kanaal 82 én voor iedereen via de app van NPO of online: www.npo.nl/npo2extra.)

Of kijk de uitzending hieronder terug ⬇️