Wit: van achtergrond tot voorgrond

Zonder wit geen kleur

Wie kleur wil, begint bij wit. Het vormt de basis van onze museumschatten. Onder vrijwel elk schilderij zit een witte krijtlaag. Krijt is ook een van Charlottes favoriete materialen. Het is de basis van al haar schilderijen. 

De witte laag maakt dat wij de Middeleeuwse schilderijen zien hoe we ze nu zien en waarderen. Het diepe rood is er dankzij het wit dat eronder zit. Ook zorgt de witte krijtlaag dat de verf blijft plakken. Wit is onzichtbaar en ondergewaardeerd, maar wel aanwezig en zeer belangrijk.

Het belang van een goede grondlaag wordt helemaal duidelijk in Brussel. Waar restaurator Nathalie Laquiere werkt aan een kunstwerk uit de zestiende eeuw, afkomstig uit de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk. Gronderen was een precies werk en de kwaliteit werd gecontroleerd door de Brusselse gilden. 

Wit als misverstand

In de beeldhouwkunst lijkt wit altijd een prominente plek ingenomen te hebben, maar dat blijkt een misverstand. Als je aan Griekse of Romeinse beelden denkt, denk je aan wit. Maar net als bij de Middeleeuwse schilderijen, diende het wit als basis voor kleur. En bij de beelden is die kleur er vanaf gegaan. 

Dat betekent dat de klassieke oudheid, dus veel minder wit en sereen was dan we denken. Dat beeld dat we kregen, beïnvloedde en inspireerde vele nieuwe kunstenaars. In het classicisme in de architectuur is daarom ook veel wit te vinden. Het witte huis in Washington is voortgekomen uit dit misverstand. 

In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, vertelt conservator Ruurd Halbertsma hoe tempels en beelden er in die tijd uit hebben gezien. Alleen met een uv-lamp kun je op de witte beelden nog zien waar de verf heeft gezeten. 

In niets zit zoveel kleur als wit

Het zelfstandig worden van wit heeft dus lang geduurd. Het misverstand over de klassieke oudheid heeft de weg vrij gemaakt voor witte kunst en gehele witte architectuur. Ook in de moderne kunst won wit aan terrein. Steeds meer kunstenaars lieten zich inspireren door de kleur die officieel geen kleur meer is. 

Kunstenaar Jan Schoonhoven (1914-1994), van de Nul-groep, was door wit gefascineerd. Hij veroverde de wereld met zijn reliëfs van papier maché en witte latexverf. Zelf was hij wars van de symboliek en associaties die om wit heen hangen. 

Schoonhoven zei over zijn werk ‘Een wit vlak is een wit vlak'. Maar is dat ook zo? Aan de High Tech Campus in Eindhoven leert Charlotte van specialist lichtinnovatie, Wouter Boxhoorn, wat wit licht kan doen en hoe dit ons kan helpen en beïnvloeden. 

De aflevering over wit zie je dinsdag 19 juli om 22.10 uur bij AVROTROS op NPO 2. Daarna kun je de uitzending bekijken via NPO Start.