Spiegels en reflectie in de kunst

Van alle kanten

De spiegel wordt in schilderijen uit de 16e en 17e eeuw vaak gebruikt om het onderwerp vanuit verschillende kanten te kunnen zien. Zoals bij het schilderij van Venus van Velázquez. Door het gebruik van de spiegel zien we zowel haar rug als haar gezicht. Sowieso werd Venus vaak afgebeeld met spiegel, als symbool voor schoonheid. 

Vanitas

In een vanitas-stilleven draait alles om vergankelijkheid. Elk voorwerp wijst op de tijdelijkheid en zinloosheid van het aardse bestaan: klokken, schedels, voedsel dat vergaat, etc. Ook de spiegel is een vanitas-symbool, verwijzend naar onze ijdelheid. Ook schoonheid vergaat... Bovendien is de schilder Pieter Claesz. te zien in de reflectie, waar het dus eigenlijk een zelfportret maakt. 

Kunstenaar in het middelpunt

Zo'n zelfde spiegeltruc voert Jan van Eyck uit in zijn schilderij Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw. Achter het echtpaar is een spiegel te zien, die niet alleen de twee geportretteerden weerspiegelt, maar ook nog twee andere figuren, waarvan vermoed wordt dat de man met de rode tulband de schilder zelf is. 

Claudespiegel

In de 18e eeuw was de Claudespiegel een populair attribuut om mee te nemen tijdens wandelingen. Vooral in Engeland waren ze er gek op. Dit zakspiegeltje had een bolling, waardoor alles wat er in weerspiegeld werd, mooier leek. Zo kon je tijdens je wandeling het uitzicht nog indrukwekkender maken, simpelweg door in de Claudespiegel te kijken. Een filter avant-la-lettre! 

Narcissus

Ook in verhalen komt de spiegel vaak voor. Bijvoorbeeld in 'Sneeuwwitje', 'Alice trough the looking glass' en de horror-film 'Poltergeist III'. In de mythe van Narcissus wordt een jongen zo verliefd op zijn spiegelbeeld dat hij wegkwijnt en uiteindelijk sterft. Dit tragische verhaal is met veel gevoel voor drama vastgelegd door Caravaggio. 

Een bar in Folies-Bergère

Een bar in Folies-Bergère van Edouard Manet is misschien wel het beroemdste schilderij met spiegel. De spiegel achter de bar beslaat het volledige doek, waardoor het hele café zichtbaar wordt. In de spiegel is ook de klant te zien die iets bestelt bij de waardin, alleen het perspectief lijkt niet te kloppen. Dit heeft Manet waarschijnlijk gedaan om de kijker het gevoel te geven aanwezig te zijn in de bar. 

Spelen met de werkelijkheid

Ook in de hedendaagse kunst is de spiegel een geliefd materiaal en onderwerp. Denk maar aan Cloud Gate, de spiegelende 'boon' in Chicago van Anish Kapoor. Of de spiegeltunnels van Olafur Elliason. Of de Infinity Room van Yayoi Kusama, waarin het lijkt alsof je in een oneindig landschap terecht bent gekomen, terwijl je in feite maar in een piepklein kamertje staat. Spiegels zijn bij uitstek geschikt om de werkelijkheid te tonen en tegelijkertijd die werkelijkheid te verdraaien. 

Mirror, Mirror in Kunsthal KAdE

Dat de mogelijkheden met spiegels in de kunst eindeloos zijn, bewijst de tentoonstelling 'Mirror, Mirror' in Kunsthal KAdE. De tentoonstelling toont de veelzijdigheid van de spiegel in de kunst door de eeuwen heen. Van symbool op schilderijen tot reflectie op jezelf en de ruimte. Er is werk te zien van o.a. Olafur Elliason, Jeppe Hein, Suzanne Drummen en DRIFT. Voor Nu te Zien nam Suzanne Swarts, directeur van Museum Voorlinden, een kijkje. Kijk hier de aflevering terug. 

NB: De tentoonstelling 'Mirror, Mirror' is te zien zodra de musea weer open mogen.