Afro-Amerikaanse storytelling in Kunsthal KADE

In Nu te Zien! verlaten museumdirecteuren hun eigen museum om bijzondere, tijdelijke tentoonstellingen te bezoeken door het hele land. Kijk Nu te Zien! vrijdag 12 juni om 22.10 uur op NPO 2. Daarna is de uitzending hier terug te kijken. 

Trotse verhalen over de geschiedenisvan de zwarte cultuur

De zwarte gemeenschap in de VS heeft van oudsher een sterke orale traditie. Verhalen, doorverteld van generatie op generatie, helpen een gedeelde geschiedenis en cultuur levend te houden. Het is dan ook niet gek dat storytelling de rode draad vormt in de tentoonstelling over honderd jaar Afro-Amerikaanse kunst in de Amersfoortse Kunsthal KAdE.

Gastcurator Rob Perrée selecteerde meer dan honderdveertig werken van vijftig toonaangevende kunstenaars. De stukken hebben één ding gemeen: ze vertellen een verhaal. Trotse verhalen over de geschiedenisvan de zwarte cultuur en het dagelijks leven, maar ook wrange verhalen over hoe het is om te leven in een land waar je als zwarte Amerikaan nog steeds te maken hebt met discriminatie.

Beeld als krachtig instrument

In de jaren 20 van de vorige eeuw staat de Afro-Amerikaanse kunst vooral in dienst van het woord, maar in de loop der tijd groeit het besef dat ook beeld een krachtig instrument is bij het vertellen van verhalen. In de jaren daarna bloeit de zwarte beeldende kunst op: figuratief en toegankelijk werk, dat vaak in scènes is uitgezet. Het verhalende aspect is belangrijker dan de techniek van het schilderen. 

Ideeën overbrengen

In 1964 wordt de Civil Rights Act aangenomen, die segregatie en discriminatie verbiedt. Het is een onrustige tijd, waarin Afrikaans-Amerikaanse kunstenaars van zich laten horen. Het maken van autonome kunstwerken raakt ondergeschikt aan het overbrengen van ideeën. Faith Ringgold, vooral bekend van haar verhalende quilts, maakt posterachtige beelden met een activistisch karakter en veel tekst. Romare Bearden maakt zijn anders altijd kleurrijke collages nu in zwart-wit om de tegenstelling tussen zwart en wit in de maatschappij te verbeelden. Afrikaans-Amerikaanse kunst wordt steeds succesvoller, maar alleen binnen de eigen gemeenschap.

Het stereotype voorbij

Het duurt tot in de jaren 90 voordat het nationale kunstcircuit ontdekt hoe goed zwarte kunst kan zijn. De Amerikaanse kunstmarkt stort dan na jaren van exorbitante groei ineens in. Galeriehouders in New York gaan op zoek naar betaalbare kunst en vinden dat bij jonge zwarte kunstenaars. Hun werk is goedkoop en sluit perfect aan bij de heersende internationale tendens van geëngageerde identiteitskunst. Identiteit is dan nog een onderwerp waar je als zwarte kunstenaar eigenlijk niet onderuit kan, al was het maar omdat je daarmee aan de verwachtingen van de witte kijker voldoet. Kerry James Marshall, van wie onlangs nog een werk werd verkocht op een veiling voor ruim 20 miljoen euro, begint zijn carrière in deze periode. In zijn schilderijen stelt hij de stereotype beelden van de zwarte bevolking aan de kaak. 

Eindelijk vrij

De kunstenaars in de jaren 90 maken de weg vrij voor de kunstenaars van vandaag. Voor het eerst in de ontwikkeling van zwarte kunst is er een vrijheid te zien in onderwerpkeuze. Kunst die niet gaat over de zwarte identiteit of geschiedenis heeft ook bestaansrecht. Dat neemt niet weg dat de verhoudingen in de huidige maatschappij nog steeds zo scheef zijn dat veel kunstenaars zich geroepen voelen zwarte verhalen te vertellen. Over het extreme politiegeweld tegen jonge Afro-Amerikaanse mannen bijvoorbeeld.

Dáreece Walkers indrukwekkende From Ferguson to Baltimore (het werk is ruim 7,5 meter breed) combineert verschillende gewelddadige scènes met in het midden een zwarte man in een doodskist. Geen vrolijk verhaal, maar het laat ons wel zien wat er vandaag de dag in Amerika aan de gang is. En dat moet vertelt worden.