Wagners unieke formule: het leidmotief
Wagner was een vernieuwende componist en grondlegger van de filmmuziek. Hij bouwde zijn eigen operagebouw en had revolutionaire ideeën voor opera, zoals het leidmotief.
Het leidmotief
Een leidmotief (in het Duits: leitmotiv) is een muzikaal motief dat binnen een compositie bijvoorbeeld een persoon, plaats of iets anders representeert. Zo'n motief 'leidt' de luisteraar naar de kern van het verhaal. Wagner gebruikte deze motieven om de gevoelens en gedachten van zijn personages over te brengen.
Hoewel leidmotieven al aanwezig waren in eerdere opera's zoals die van Gluck, Mozart en Weber, was Wagner eigenlijk degene die het voor het eerst systematisch gebruikte. Zelf sprak Wagner van Ahnungsmotiv, Grundthema of Melodisches moment; het woord Leitmotiv heeft hij nooit gebruikt.
Der Ring des Nibelungen
Wagner schreef tussen 1850 en 1870 de operacyclus Der Ring des Nibelungen. Deze mega-opera bestaat uit vier delen, eigenlijk losse opera’s: Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung. In de opera's komen allerlei figuren voorbij zoals goden, dwergen, reuzen en draken. Hoofdrolspelers in de cyclus zijn Oppergod Wotan, dochter Brünnhilde, de tweeling Sigmund en Sieglinde, de zoon Siegfried en de dwerg Alberich. Aan de meeste figuren uit deze cyclus kleeft een herkenningsmelodie... een leidmotief!
Inspiratiebron voor filmcomponisten
Het leidmotief heeft zich niet beperkt tot muziekdrama, maar is ook prominent aanwezig in filmmuziek. Het kan dienen om de komst van een personage of zijn ware identiteit te onthullen, zelfs wanneer het personage niet fysiek aanwezig is op het podium of het scherm. Een bekend voorbeeld hiervan is de soundtrack van John Williams voor de film "Jaws", waarin het herkenbare thema van de haai de aanwezigheid en dreiging van het personage versterkt, zelfs zonder visuele ondersteuning. En zo heeft Williams elk personage in Star Wars ook een eigen melodie gegeven!
Tijl in het voetspoor van Richard Wagner
In de zesdelige tv-serie 'Tijl in het voetspoor van Richard Wagner' reist Tijl langs de plekken waar Wagner zijn sporen achterliet en ontrafelt hij de aantrekkingskracht van Wagners baanbrekende muziek.
Tijl in het voetspoor van Richard Wagner, vanaf 6 maart om 20.30 uur bij AVROTROS op NPO 2