Vrouwen in de muziek: van onbekend naar onmiskenbaar

Niet erkend

In de 18de en 19de eeuw waren vrouwen veelal uitgesloten van het formele muziekonderwijs en -uitvoering. Een groot deel van de destijds actieve vrouwelijke componisten kreeg daarom pas later de erkenning die ze verdienden.

Denk aan Fanny Mendelssohn (1805–1847), wiens werk pas in de 20ste eeuw breder werd erkend, of Clara Schumann (1819–1896), een virtuoze pianist en componist die vaak werd overschaduwd door de roem van haar man, Robert Schumann.

Vrouwen in het orkest

Voor de 20ste eeuw bestonden orkesten vrijwel uitsluitend uit mannen. Hoewel het in de 19de eeuw wel geaccepteerd was voor een vrouw (van goede afkomst) om de piano, harp of viool te bespelen, traden zij eigenlijk nooit publiekelijk op.

In 1898 werd het eerste vrouwelijke orkest opgericht door Mary Wurm, een oud-studente van Clara Schumann. Wurm was ook de dirigent van het orkest. Pas in 1913 werden de eerste vrouwen daadwerkelijk ingehuurd voor een ‘professioneel’ orkest: het Queen’s Hall Orchestra London nam zes vrouwelijke violisten aan. 

Toch bleef er nog een stigma rondom vrouwelijke musici hangen: Henry Wood, de dirigent van het Queen’s Hall Orchestra, zei na het aannemen van de violisten: “Ik houd er niet van wanneer vrouwen de trombone of contrabas bespelen, maar vioolspelen kunnen ze wel en dat doen ze ook.”

Eerste vrouwen op de bok

Naast Wurm bereikte de Nederlands-Amerikaanse Antonia Brico ook een mijlpaal. Zij was de eerste vrouwelijke dirigent die voor een professioneel orkest stond in Europa. In 1930 dirigeerde zij de Berliner Philharmoniker en in 1938 was zij de eerste vrouw die op de bok stond bij het New York Philharmonic Orchestra. 

In de documentaireserie Vrouwen op de Bok worden vrouwen belicht die in de traditionele mannenwereld van het dirigeren hun plaats hebben veroverd. Zij spreken over hun ervaring in het vak, de obstakels die zij hebben moeten overwinnen en de rolmodellen die voor hen belangrijk zijn geweest in de weg naar hun beroep.

Speciale uitzending

Op zaterdag 8 maart staat de uitzending van De Muziekfabriek in het teken van vrouwelijke componisten.

“Van Nannerl, de oudere zus van Mozart, die hij zelf 'verbluffend goed' vond componeren, is [...] niets bewaard gebleven. Hoewel het een doodzonde is dat er zoveel muzikaal talent verloren is gegaan, vieren we op Internationale Vrouwendag de muziek die er wél is, de vrouwen die nu eindelijk wel bejubeld mogen worden,” aldus presentator Jet Berkhout. 

Voor de speciale uitzending maken Violiste Quirine van Hoek en pianiste Ksenia Kouzmenko een Vrij Spel-compositie op een anthem voor de Woman’s Social and Political Union van Ethel Smyth.