Tussen Kunst en Kitsch-schilderij Temse: van raadsel tot museumstuk

Zelfs Tussen Kunst en Kitsch expert Willem Jan Hoogsteder wist het verhaal achter het schilderij niet te vertellen. 

"Wat we hier precies op dit schilderij zien is een raadsel. Het is volstrekt uniek.

Het zou een oefening kunnen zijn van mariniers, maar ook een spel: Te land, ter zee en in de lucht uit de 17e eeuw.  Een man in de touwen probeert iets te pakken dat lijkt op een paling. Het zou ook een oefening kunnen zijn om die aal te pakken te krijgen. Dus een kruising tussen vermaak en een wedstrijd.

De stad is waarschijnlijk een fantasiestad. Wie het schilderij geschilderd heeft is onduidelijk."

Een schilderij met een verhaal

Na een oproep op deze website stroomden de reacties binnen en inmiddels weten we waar we naar kijken. Dinsdag 27 februari 2024 onthulde Willem Jan Hoogsteder het verhaal aan eigenaresse Lisette die uiteraard zeer benieuwd was.

Palingtrekken

Op het schilderij staat het volksvermaak palingtrekken afgebeeld. Dat is een zogenaamd kwelspel met een levende paling. Over een gracht of vaart werd een touw gespannen waaraan een levende paling hing. De spelers moesten daar in bootjes onderdoor varen en de glibberige paling proberen te pakken, met het risico in het water te belanden.

Palingtrekken kwam zowel in Nederland als in België voor. In 1875 verbood de Nederlandse overheid het palingtrekken. Dat leidde in 1886 tot het zogenaamde palingoproer in Amsterdam waarbij 26 doden vielen.

Zie hierboven links de afbeelding van het schilderij en rechts een prent uit 1621.

Temse

Via een inzending op de oproep kwam meer duidelijkheid over de plek die afgebeeld staat op het schilderij. Het is geen fantasiestad maar de Belgische stad Temse.

Temse is een kleine gemeente langs de Schelde in Oost-Vlaanderen, circa 25 kilometer ten zuiden van Antwerpen. Temse is van oudsher bekend om zijn verse paling, die langs de kade gevist werd. 

In de buurt, in Mariekerke – Bornem worden nog elk jaar folklore dagen gehouden, het zogenoemde Palingfestival.

Datering schilderij

Dankzij de gemeentearchivaris van Temse kunnen we op basis van de afgebeelde gebouwen het schilderij dateren. Het blijkt niet uit de 17de eeuw maar uit de 18de eeuw te komen. 

De afgebeelde kerktoren op het schilderij is de 'huidige'. We zien de kerktoren die stamt uit 1721 - rechts op het schilderij de burcht Herckenstein. Deze is afgebroken in 1780 volgens de ene bron en in 1783 volgens een andere bron. 

In 1720-21 werd de toenmalige kerktoren vervangen door een achtkantige baroktoren. Het ontwerp werd gemaakt door de Temsese beeldsnijder Adriaan Nijs. Hij heeft op de Romaanse achthoekige basis een combinatie weten te bouwen van klok-, appel- en peervorm met een groot smeedijzeren kruis. 

Het schilderij moet dus tussen 1721 en 1783 gemaakt zijn. 

Een feestelijk onthaal

Volgens het gemeente-archief van Temse zou het heel goed mogelijk zijn dat er een feestelijke gelegenheid in beeld is gebracht:

'Op 21 augustus 1759 bracht Karel Van Lorreinen, gouverneur-generaal van de Oostenrijkse Nederlanden een bezoek aan Temse en het Waasland. Alles werd in het werk gesteld om de ontvangst feestelijk te maken en de bevolking van Temse voerde een reeks toneelstukken op in en rond de Schelde.

Karel en zijn gevolg logeerden in het kasteel d'Ursel, aan de overkant van de Schelde en zijn ter hoogte van Bornem de rivier over gevaren. Dus in de kijkrichting van het schilderij.

Karel Van Lorreinen was blijkbaar een groot kunstliefhebber. Ook andere bezoeken van hem werden op het doek vereeuwigd: zoals de schieting van het Sint-Jorisgilde op de Kouter te Gent in 1752.

Wij denken dus dat op het schilderij dit bezoek staat afgebeeld. We vinden niet direct andere gebeurtenissen uit het Temse van de 18de eeuw die een schilderij waard zijn'.

Conversation piece

Inmiddels is er veel belangstelling voor het schilderij dat nu 10.000 euro waard zou zijn. En ook al gaf de huidige eigenaresse Lisette eerder aan dat het in een museum zou moeten hangen, wil ze dit familiestuk misschien toch behouden. 

Een schilderij met zo een historisch verhaal, daar raak je niet over uitgepraat...

Nieuwe aanwinst Gemeentemuseum Temse

UPDATE - 19 december 2024: Het gemeentemuseum van Temse heeft het schilderij  gekocht. Het kunstwerk heeft een mooie plaats gekregen op de benedenverdieping van het museum.

Romain Van Hautekerke, voorzitter van de beheerraad van het Gemeentemuseum, vertelt in Het Laatste Nieuws dat er veel overleg nodig was, omdat de eigenaren aanvankelijk niet van plan waren het schilderij te verkopen. 'Uiteindelijk is men gezwicht op voorwaarde dat het schilderij een prominente plaats zou krijgen in ons museum.'