Kostbare familiestukken en andere vondsten in Tussen Kunst en Kitsch

Uitzending zondag 21 januari 2024 om 21.35 uur op NPO 1

(Tussen Kunst & Kitsch, Museum Kasteel Groeneveld 19 september 2023)

• Voorstelling: 17 stuks, van de drie Koningen tot een kameel, olifant

• Maker: Lily ter Kuile

• Herkomst: Nederland (jaren 60/70)

• Materiaal: keramiek (ca. 5-20 cm hoog)

Mevrouw kocht het rond de dertig euro in een kringloopwinkel. Er was een oor van de olifant af, maar de medewerker van de winkel vond die terug in een doos met scherven. Mevrouw stalt het elk jaar uit met kerst.  

Rob Driessen:  De set is gemaakt door Lily ter Kuile. In 1954 gaat ze in de leer bij haar oom, kunstenaar Harm H. Kamerlingh Onnes. Hij was een neef van de bekende wetenschapper Heike Kamerlingh Onnes.

Lilly ter Kuile maakt klein plastiek met geestige, alledaagse onderwerpen. Het is allemaal handwerk. Ze is bekend geworden met dit soort door scandinavische volkskunst geïnspireerde stijl. Het is tegenwoordig zeer geliefd bij verzamelaars van 60s/70s. 

Waarde: 1.200 euro

(Tussen Kunst & Kitsch, Drents Museum 13 februari 2023)

• Voorstelling: knop met adelaar bovenop

• Maker: Jan George Grebe junior  

• Herkomst: Rotterdam (1844)

• Materiaal: zilver en ivoor (35 cm x 24 cm)

Deze ‘samovar’ is al een aantal generaties in de familie. Dat is te zien op een stamboom van de familie, waarbij de naam ‘Kivits’ een aantal generaties terug via een huwelijk voor het eerst voorkwam.  Meneer kreeg het uit de nalatenschap van zijn grootvader.  

Emiel Aardewerk: Het is een kraankan, die werd gebruikt om koffie in te zetten. Er zit een brander onder. Er werd eerst gemalen koffie in gedaan, dan werd er kokend water bij gegoten, dat werd door elkaar geroerd, en vervolgens wachtte men tot de koffie bezonken is. 

Dan kon je met het kraantje koffie tappen. Omdat het kraantje iets hoger zit dan de bodem van de kan, komt de drap niet in het kopje terecht.

Kraankannen verschenen aan het begin van de 18e eeuw, deze is uit 1844. Het is een heel mooi voorbeeld van de Biedermeier stijl. Dat was een reactie op de Empire stijl die ervoor in de mode was. Dat was een keizerlijke, strenge stijl die Napoleon zich had aangemeten. 

Dit is een opvolgende stijl, veel zachter, met bollingen. Later wordt de Biedermeier stijl steeds  overdadiger, dan wordt het een beetje kitsch. Deze is vrij vroeg, dus heeft nog hele gladde vormen. Het is een van de grootste stukken die gemaakt zijn in zilver.

De tekst die erop staat heeft betrekking op een Brabantse polder die al in de 16e eeuw is drooggelegd, maar in de 18e eeuw weer onder water gezet om de Fransen tegen te houden.

Later is die Ruigenhilschen polder weer verkaveld. In 1843 hebben de ingelanden, de eigenaren van de grond, de erfpacht afgekocht voor 35.000 gulden.  Meneer Kivits was jurist en heeft daar kennelijk een rol in gespeeld, als dank is toen door de ingelanden deze kan aan hem aangeboden.

Dit soort grote Biedermeier stukken zijn best zeldzaam, ze werden vaak omgesmolten voor de zilverwaarde.

Waarde: 8.000 euro

(Tussen Kunst & Kitsch, Het Scheepvaartmuseum Amsterdam, 31 oktober 2023)

• Maker: Nicolas Gribelin 

• Herkomst: Parijs, Frankrijk

• Datering: 1700


De klok komt uit de familie. Opa was een knutselaar en een klokkenfanaat; een echte verzamelaar. Het lijkt alsof het engeltje er niet bij hoort.  De klok is 30 jaar geleden getaxeerd en het zou een ‘frisse’ klok zijn, waarmee ze bedoelden dat het een zeldzaam model is.  

Menno Hoencamp: Dit type klok noem je ook wel een tête de poupée, oftewel een poppenhoofd. De klok komt uit 1700 en is gemaakt door Nicolas Gribelin in Parijs. Hij is een bekende maker die mooie klokken heeft gemaakt. 

Het is een zeldzame klok, want in de tijd dat deze klok gemaakt is lag de productie nog niet zo heel hoog. Zowel de kast als het uurwerk zijn gesigneerd door Gribelin.  

De techniek van de versiering noem je ook wel de Boulle-marqueterie, vernoemd naar André-Charles Boulle. Hij heeft de techniek bedacht en ontwikkeld. De messing is over het schildpad heen gelegd en rijk gegraveerd, hoe dieper je dat doet, hoe hoger de kwaliteit. 

De klok heeft oorspronkelijk ook een balans en een slinger, maar de balans is eruit gehaald. De slinger die er nu in zit is niet meer origineel. De balans is minder nauwkeurig dan de slinger, maar door de balans kon de klok wel doorlopen als je de klok verplaatst. 

Het engeltje aan de bovenkant hoort er niet bij, daar heeft een kleine balustrade gezeten. Ook hebben aan de onderkant pootjes gezeten. 

 Waarde na restauratie: 27.000 euro (nu 15.000 euro)

(Tussen Kunst & Kitsch, Het Scheepvaartmuseum Amsterdam, 31 oktober 2023)

• Voorstelling: plein met manden vol vis op de grond.

• 
Maker: Jan Weissenbruch  1822-1880

• 
Herkomst: mogelijk Culemborg 

• 
Datering: ca.1850


• Materiaal: Olieverf op paneel (22 cm x  30 cm)

Dit schilderij komt uit de erfenis van mevrouw haar grootouders. Zij hebben het gekocht en kwamen uit Den Haag.  Ze weet wel wie de schilder is, maar is benieuwd waar het gemaakt is en hoe oud het is. Ze wil het niet verkopen, maar toch fijn om te weten wat je hebt hangen. 

Willem de Winter: Het is gemaakt door Jan Weissenbruch. Te herkennen aan scherpe contrasten tussen donker en licht, in de stijl van de Romantiek. In tegenstelling tot neef J.H. Weissenbruch die in de Haagse School heel beroemd is geworden. 

Hij zocht mooie onderwerpen in kleinere plaatsen als Culemborg en Leerdam. Veel Hollandse steden waren in de 19e eeuw in verval, hij vond het interessant om die te vereeuwigen zoals het toen was. 

Hij was betrokken bij de oprichting van de Haagse Pulchri studio. Hij ging naar Parijs, maar kreeg later last van straat- of pleinvrees. Toen is hij gestopt met het reizen en bleef hij hoofdzakelijk in Den Haag. Daar werd hij schilderijenrestaurator en schilderde hij veel. 

Dit is mogelijk Culemborg. Hij had een betrekkelijk klein oeuvre. Het ging hem om het pittoreske stadsgezicht. Figuren spelen in zijn werk een ondergeschikte rol. Het gaat hem om de gevels en het coulisse-effect van licht en donker, niet zozeer om de figuren terwijl het wel een hele leuke scène oplevert bij zo’n vismarkt.

Waarde: 16.000 euro

Tussen Kunst en Kitsch Extra

In ‘Tussen Kunst en Kitsch Extra’ wordt doorgepraat over een bijzondere vondst uit ‘Tussen Kunst en Kitsch. Dit keer Fred Kats over pendules.

En is te zien direct na Tussen Kunst en Kitsch op NPO 2 Extra. (Op kanaal 82 én voor iedereen via de app van NPO of online: www.npo.nl/npo2extra.) Of kijk de uitzending terug op NPO Start of de website van Tussen Kunst en Kitsch.