6 x aanvallen op beroemde kunstwerken en wat de daders dreef

1. De Nachtwacht versus een schoenmakersmes

Het was een wraakactie op het rijk, bekende de werkloze scheepskok Roelof Antoon Sigarist in 1911 voor de rechtbank. Boos dat hij was afgekeurd als matroos, viel hij De Nachtwacht aan met een schoenmakersmes. Met wat lichte krassen in het vernis, lokaal bij te werken, kwam het werk er redelijk goed vanaf. 

2. De Nachtwacht versus een gekarteld tafelmes

Anders was dat in 1975. Toen bracht een man met een mes het doek twaalf sneden toe. Hij sneed er zelfs een hele reep uit. De gehele restauratie duurde meer dan acht maanden.

Volgens het Rijksmuseum Bulletin uit 1976 bleek de dader 'psychisch gestoord’. Hij zou bij de opening van het museum met een paar andere bezoekers rechtstreeks naar De Nachtwacht zijn gelopen. Daar gedroeg hij zich als een normale bezoeker. Wel zette hij een voet op het tapijt voor het schilderij, maar deed op verzoek van de zaalwachter een stap achteruit en keerde zich al snel naar een ander kunstwerk. 

‘Maar een ogenblik later kwam hij terug, haalde een gekarteld tafelmes tevoorschijn en begon op De Nachtwacht in te hakken. De zaalwachter snelde van links toe, greep hem bij zijn arm en riep om hulp. De jongeman, die op dat moment achterin de zaal stond [...] rende op het tumult af en sloeg zijn arm om de nek van de man om hem van het schilderij weg te trekken. [...] Men moet zich niet voorstellen, wat er gebeurd zou zijn als er niet direct was ingegrepen' vertelt het Rijksmuseum Bulletin uit die tijd. 

3. De Nachtwacht versus zwavelzuur

In 1990 spoot een 31-jarige verwarde man uit Den Haag zwavelzuur op het iconische schilderij. Gelukkig was de beveiliging goed voorbereid en snel ter plekke. Ze spoten onmiddellijk gedestilleerd water op Rembrandts meesterwerk, waardoor het zuur alleen het vernis aantastte. Zonder al te veel problemen werkten restaurateurs dat weer netjes bij. 

4. Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue versus een stanleymes

Het Stedelijk Museum kreeg in 1986 te maken met een ernstige beschadiging van Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue III van Barnett Newman. Een stanleymes liet vier horizontale en evenveel verticale incisies achter.

De verwarde Gerard Jan van Bladeren handelde uit frustratie. Hij, zelf een realistische kunstenaar, zag abstracte kunst als hinderlijke plaag. Hij kreeg een gevangenisstraf van vijf maanden opgelegd. 

Daar leerde hij niet veel van, want in 1995 keerde hij terug naar het Stedelijk Museum en vernielde het werk 'Cathedra' van dezelfde kunstenaar met vijf lange messneden. 

5. Mona Lisa versus een steen

De persoon die in 1956 de Mona Lisa bekogelde, bleek vooral in een vlaag van verstandsverbijstering te handelen. ‘Ik had een steen in mijn hand en ineens het idee om deze naar het schilderij te gooien’, verklaarde de dader na afloop. 

6. Meesterwerken versus lijm of etenswaren

De aanvallen van de afgelopen jaren kenden een andere motivatie. Klimaatactivisten plakten zich vast aan de muur of het glas van bekende kunstwerken en schreeuwden leuzen als: ‘Hoe voelt het om iets moois voor je ogen verwoest te zien worden?’ Het doel was via (sociale) media massale aandacht vragen voor het klimaat nadat minder extreme acties, zoals demonstreren, niets hadden opgeleverd. 

Soms was de inzet ook het afdwingen van een concrete daad. Zo voerde actiegroep Extinction Rebellion (XR) diverse keren actie bij het Rijksmuseum om aan te moedigen de banden met sponsor ING te verbreken. 

Hoewel de activisten zich vastketenden aan toegangspoorten buiten het museum, en dus geen kunstwerken beschadigden, was de dreiging van een ‘disruptieve’ actie van XR wel reden voor het Rijksmuseum om tijdens de Museumnacht in oktober 2024 de deuren gesloten te houden. 

Hoe beschermen musea hun kunstwerken tegen aanvallen?

Musea willen niet veel openbaar maken over zulke voorvallen en zijn zeer terughoudend met het geven van een reactie daarop. Wel treffen ze allerlei maatregelen om te voorkomen dat de kunst wordt beschadigd. 

Behalve beglazing en tassen die bezoekers in een kluisje moeten achterlaten, worden beveiligers tegenwoordig ook getraind om individuen die mogelijk kwaad willen tijdig te spotten.