Wonderkunst door de eeuwen heen

Iedereen heeft wel een idee van wat een wonder is, maar toch laat het zich niet zo makkelijk definiëren. ‘Het is een voor iedereen anders en ongrijpbaar fenomeen, maar heeft wel altijd te maken met een buitengewone gebeurtenis die onverwacht is’, aldus Marije de Nood, conservator van de tentoonstelling 'Allemaal wonderen' in het Utrechtse Catharijneconvent.

In de kunsten worden wonderen al sinds de eerste eeuwen na Christus afgebeeld. ‘Met een wonder toonde god zich aan de mens. In vroege kunstwerken speelt vooral die boodschap een belangrijke rol. Het waren informatieve werken, gemaakt in opdracht van de kerk en welgestelden. De nadruk lag op wonderdoeners, zoals Jezus. De Hollandse meesters van de 17e eeuw schilderden juist de dramatiek van het wonderverhaal en toonden bijvoorbeeld de grote emoties van de ooggetuigen. Nog later gaan kunstenaars vanuit hun eigen fascinatie reflecteren op wonderbaarlijke gebeurtenissen.’

Geboorte, leven en dood

Theologe Anne-Marie Korte heeft recent duizend hedendaagse wonderverhalen onderzocht. ‘Zij zag dat wonderen meestal gebeuren in tijden van crisis of op een keerpunt in het leven: rond de dood, geboorte of ziekte’, aldus De Nood. ‘Dat inspireerde ons om de tentoonstelling te bouwen rondom de levenscyclus van de mens: de geboorte, het leven zelf en de dood.’

Ook kwamen er bij Kortes studie een tiental kernthema’s bovendrijven, waaronder wonderen rond genezingen, reddingen en bijzondere tekens of aanwijzingen. ‘Het interessante is dat je die thema’s door de eeuwen heen ziet terugkomen in de religieuze wonderverhalen. Het zijn echt universele thema’s’, aldus De Nood.

Geboortewonderen

‘Eigenlijk heeft bijna iedereen weleens een wonder van dichtbij mogen meemaken: de geboorte van een mens is natuurlijk sowieso een wonder te noemen. Fotograaf Rineke Dijkstra laat dat mooi zien met haar serie van vrouwen die pas bevallen zijn; heel puur en kwetsbaar. Maar er zijn ook geboortes die extra wonderlijk verlopen. De engel die de geboorte van Jezus aankondigde en Maria’s onbevlekte ontvangenis bijvoorbeeld.

Maar ook Boeddha, wiens geboorte bij zijn moeder werd aangekondigd door een visioen van een witte olifant. Dit soort geboortewonderen staan aan de basis van elke religie. De wonderdoener zelf wordt altijd wonderlijk geboren.’

Kunstwerken in dialoog

In Museum Catharijneconvent gaan historische en hedendaagse kunstwerken in dialoog. De eigen collectie van voornamelijk religieuze kunst wordt aangevuld met werken van onder andere Bill Viola en Marina Abramovic, maar bijvoorbeeld ook met votiefschilderijen uit de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Gent.

De Nood: ‘Er zijn eigenlijk twee groepen mensen: mensen die sceptisch naar het fenomeen kijken en zij die een wonder van dichtbij hebben meegemaakt. Een wonder aanschouwen is in wonderen geloven. Tot welke groep je jezelf ook rekent, we hopen dat iedereen met een open blik komt kijken naar al die prachtige wonderverhalen uit verschillende tradities, tijden en culturen. En dat we je kunnen inspireren om na te denken over wat jij een wonder vindt.’

'Allemaal wonderen' is van 28 februari tot en met 23 augustus in Museum Catharijneconvent te zien. Dit artikel is afkomstig uit kunstmagazine MUZE.