Tussen Kunst en Kitsch: Kunstmuseum - prenten van Escher

• Maker: onbekend, niet gekeurd

• Herkomst: Engeland

• Datering:  broche: 1860, oorknoppen: 1960 

• Materiaal: broche: zilver en goud met diamant en robijn, oorknoppen: witgoud met diamant en robijn 

• Afmetingen: broche: 4 cm, oorknoppen 3 cm

Mevrouw heeft de broche en oorknoppen zo’n dertig jaar geleden gekregen van haar tante uit Engeland . Samen met haar nichten werd ze uitgenodigd om naar Engeland te komen. Daar kreeg zij deze broche en oorknoppen, hoe haar tante eraan gekomen is, is onbekend. Ze zag wel dat het mooie sieraden waren, maar het waren clips, dus niet zo handig om te dragen. Ze heeft ze in de kast gestopt en veel later weer gevonden. Ze denkt erover om de broche en oorknoppen op te delen in stukken voor haar kinderen. 

Martijn Akkerman: Het lijkt een set, maar de broche en de oorknoppen horen niet bij elkaar. De broche is ongeveer 100 jaar ouder dan de oorknoppen. Het materiaal waar het van gemaakt is verschilt ook. Wel komen beide sieraden uit Engeland. Normaal noem je een set sieraden een ‘demi parure’, parer is Frans voor versieren. Maar omdat deze niet origineel bij elkaar horen, kun je ze beter uit elkaar halen voor de verkoop.  

De broche is gemaakt in de vorm van een camelia, een bloem die in Azië staat voor geluk. De bloem is in de 17e eeuw door de VOC naar Europa gehaald en wordt met name in de 19e eeuw gebruikt als gelukssymbool. Dus deze broche was wellicht een cadeau voor een huwelijk. 

De oorknoppen zijn clips, dus je hebt geen gaatjes nodig om ze in te doen. Dat zag je na de oorlog vaker, omdat je jezelf niet wilde verminken. De vorm van de oorknoppen is typisch jaren vijftig. De baquette geslepen stenen komen uit de jaren 20,30,40, 50 van de vorige eeuw. 

• Voorstelling: ‘Ontwikkeling 1’ (met vlakken en salamanders in midden) en ‘Kleiner en Kleiner’ met salamanders die geometrische patronen vormen. In potlood gesigneerd. Ex Libris: boekenwurm die uit een boek kruipt.

• Maker: Maurits Cornelis Escher

• Herkomst: Belgie en Baarn

• Datering: 1937 en 1956

• Materiaal:  papier

• Afmetingen:  50x50 cm,  20x20 cm Ex Libris: ca 12 x 5 cm

Meneer woonde tegenover Escher, hij mocht vaak een kijkje nemen in zijn atelier, toen was hij zelf een jaar of zeven. Zijn vader was zeer bevriend met Escher. Zijn oudste zus mocht voor haar huwelijk twee prenten uitkiezen bij Escher. Zijn tweede zus ook. Maar zelf mocht hij maar 1 prent uitkiezen voor zijn huwelijk. Later heeft hij de tweede prent er van Escher bij gekregen. Zijn vader heette Albert Ernst Bosman, hij was ingenieur in Delft. Hij was bezig met de wiskundige limieten van vormen.

Zowel Escher als Bosman was in sterrenkunde geïnteresseerd, en gingen dan samen naar bijeenkomsten daarvan, op de fiets, dan mocht meneer als kind achterop de fiets mee. 

Escher maakte een Ex Libris voor Bosman. Hij vroeg of Escher een boekenwurm voor hem wilde maken. De tekst leverde Bosman zelf aan, het is Sanskriet, Neti Neti betekent niet "niet dit, niet dat", of "noch dit, noch dat". Bosman maakte zelf ook een prent, de boom van Pythagoras, Escher vond die prachtig. In reproductie werden die gegeven aan allerlei wiskundeleraren.  

Willem de Winter vindt dit een prachtige herkomst. Escher is wereldberoemd geworden als graficus. Hij had zo’n wonderlijke fantasie, dat hij tot bijzondere creaties kwam. In zijn vroege tijd woonde hij in Italië en heeft hij veel landschappen gemaakt. Toen zijn eerste zoon op school fascistische liederen moest leren zingen, is hij definitief vertrokken uit Italië, en is hij zich gaan toeleggen op de vlakverdeling.

‘Ontwikkeling 1’ is een van de allereerste vlakvullings prenten. Escher is een paar keer in een paar keer in het Alhambra in Granada geweest, daar zag hij tegeltjes Islamitische kunst en patronen die in elkaar doorlopen. Alleen daarin kwamen geen dieren of mensen voor. Vlakvulling maar ook een ontwikkeling en metamorfose, de vlakken veranderen in salamanderfiguren. En van tweedimensionaal, volkomen plat, naar driedimensionaal in het midden. Uiteindelijk was Escher er niet tevreden over, want hij vond dat alles teveel naar binnen gericht was. Daarna maakte hij de prent Dag en Nacht, daarmee werd  hij wereldberoemd. Met vliegende zwarte en witte vogels. Hij kreeg veel contact met wiskundigen doordat hij dit soort dingen maakte. Ze zagen in het werk van Escher oplossingen waarmee ze zelf als wiskundige worstelden. 

De tweede, kleinere, gekleurde prent is een proefdruk voor een prent die heet Kleiner en Kleiner, uit 1956. Hij combineert de vlakverdeling met het thema van de oneindigheid. Je kunt de cirkel steeds kleiner of steeds groter maken. Het is het middendeel van een grotere prent, en is heel zeldzaam.

De Ex libris maakte Escher voor de vader van meneer, voor Albert Ernst Bosman. Die maakt de link tussen Escher en vader compleet. Al met al hebben deze werken een geweldige herkomst. Met name dit laatste jaar is er een enorme prijsontwikkeling geweest voor het werk van Escher. Zijn werk is zeer in trek. 

• Maker: onbekend 

• Herkomst: Omgeving Nijmegen, land van Maas en Waal 

• Datering: steen is 1e eeuw na Chr., gouden ring is 2-3e eeuw na Chr.   

• Materiaal: goud en gem/gegraveerde steen van cornalijn        

• Afmetingen: diameter 2 cm 

Meneer heeft de ring in 2018 opgegraven met een metaaldetector. Hij rijdt het hele land door langs de Romeinse weg/limes (grens), die rijden ze af om Romeinse dingen te vinden. En zo kwam hij in Maas en Waal terecht en daar is deze ring gevonden. Hij doet het altijd samen met zijn dochter. Bij de vondst van deze ring wist hij meteen dat het iets bijzonders was. Maar hij gaat hem niet verkopen, het is zijn pronkstuk. 

Mieke Zilverberg: Beide elementen van deze ring zijn authentiek, maar oorspronkelijk niet samen gemaakt. De gesneden steen is ouder dan de gouden ring. De steen is in de 1e eeuw na Christus gemaakt, de ring 2-3e eeuw na Christus. Dat gebeurde geregeld, dat een steen later in een andere ring geplaatst werd. Ook nu gebeurt dat nog steeds. 

De ring is gemaakt van 24 karaats goud en is daarom heel zacht zodat het makkelijk vervormt. De ring is dan ook niet gemaakt voor dagelijks gebruik, maar voor het graf. Het is een damesring geweest van een welgesteld iemand. Het is belangrijk dat deze ring is aangemeld bij de PAN (Portable Antiquities Nederland)
Je mag een voorwerp houden als het tot een halve meter onder het maaiveld is gevonden, is het dieper gevonden, dan is het voor de eigenaar van de grond. 

Uitzending woensdag 18 mei 2022, 20.30 uur op NPO 1 (Daarna is de uitzending terug te zien op NPO Start)