Kunst voor de allerrijksten

Beeld uit een Malanggan ceremonie

• Voorstelling: Malanggan ceremonie symbolen

• Herkomst: Nieuw-Ierland (ca 1890-1900)

• Materiaal: zacht hout, gepolychromeerd (82 cm x 20 cm (sokkel 15 cm)

Mevrouw heeft het van haar ouders geërfd. Het komt uit de familie van haar vader die in Indonesië hebben gewoond. Vader had een hele hoek in zijn kamer met Indonesische spullen. Haar moeder heeft het meeste na het overleden van haar vader gedoneerd aan het Tropenmuseum. Ook dit beeld was gedoneerd maar weer teruggehaald, ze had er een slecht gevoel over. Mevrouw woont nu in haar ouderlijk huis en vindt het beeld geweldig en het hoort gewoon in huis.

Wim Bouwman: Het beeld is gemaakt in Nieuw-Ierland in de Stille Oceaan, ten Noorden van Papoea-Nieuw-Guinea. Het was vanaf 1885, 30 jaar een Duits koloniaal gebied en heette Neu Mecklenburg. Dit is een van de beelden die bij de Malanggan gebruikt worden. Malanggan is een naam voor een ingewikkeld systeem van overgangsriten.

Zoals de dood, geboorte en volwassen worden. Rijke mythologische ceremonies die soms wel maanden of jaren duren. Als er een stamoudste overleden is, moet er een Malanggan feest gehouden worden. Dat kent allerlei fasen: eerst wordt de overledene begraven, dan uit het graf gehaald, de schedel en botten worden gewassen en bewaard in de hut met ritualia. 

Dit beeld symboliseert een vangnet van de kracht van de overledene. Op die Malanggan zitten allemaal symbolen over de voorouders van de overledene. Aan het eind van de ceremonie worden er ogen ingezet. Die zijn gemaakt van schelpen van een turboslak. Als Malanggan de ogen heeft, dan is de levenskracht van de overledene in dat beeld gevestigd.

Drie dagen later wordt het beeld in het bos gezet. Het vergaat en de krachten gaan over naar de voorouders. Dan steken ze de hut in brand en hoeft men niet meer bang te zijn voor de kwade invloeden. Begin vorige eeuw kwamen deze beelden naar Europa. Kunstenaars als Breton, Corneille en Appel waren er dol op. Het was een bron van symbolen, zoals de vogels van Corneille. 

Een ring in een doosje van Boivin

• Herkomst: Frankrijk (rond 1920/ art deco)

• Materiaal: platina, diamant, blauw saffier

• Afmetingen: 12 x 9mm

De ring was van de grootmoeder van eigenaresse. Zij woonde in Parijs begin 1900 en kreeg de ring van haar man. De familie is van goede komaf. Eigenaresse kreeg de ring van haar eigen moeder. In het begin heeft ze de ring vaak gedragen totdat de ring bleef haken aan een boodschappenkarretje...Nu draagt ze de ring alleen op hoogtijdagen. Ze weet niet hoe duur de ring is, maar ze ziet aan de zetting wel hoe mooi die is. Er heeft nooit een andere ring in dit doosje gezeten.

Titita Reuser: Deze ring zit in een doosje gesigneerd door Boivin, de beroemde Franse juwelier. René Boivin is vrij vroeg overleden, zijn vrouw nam het atelier toen over. Zij nam ook een aantal belangrijke vrouwelijke ontwerpers aan. De stijl van het huis Boivin is meer modernistisch; de sieraden hebben een stoer uiterlijk.

Deze ring is echter geen ontwerp van Boivin. De ring heeft een te klassiek uiterlijk. De ring is helaas op maat gemaakt waardoor eventuele keuren verdwenen zijn. Wie de ring gemaakt heeft is moeilijk te achterhalen. Wil je daar achter komen, dan moet je in de archieven van bijvoorbeeld het Musée des Arts Décoratifs duiken.

Al is deze ring geen Boivin, het is wel vakwerk. Vooral de opengewerkte galerij aan de onderkant is bijzonder. En er staat een nummer in. De ring is duidelijk weinig gedragen. Een ring kan ook slijten als er bijvoorbeeld een trouwring tegen de ring aan zit, dat is hier niet het geval. 

Opgegraven glazen

• Voorstelling: 4 kometen (waarvan 2 blauw)


• Herkomst: mogelijk Amsterdam
 (Tweede helft 17e eeuw)

• 
Materiaal: loodglas

• 
Afmetingen: kometenglas 14 cm hoog, 7 cm doorsnede; ijsglas 16 cm hoog, 12 cm breed

Oorspronkelijk was meneer schatgraver, oftewel amateur-archeoloog. Op het moment dat huizen of panden werden afgebroken, kwam hij met zijn schepje om te kijken. Begin jaren tachtig werd een fabriek in Alkmaar gesloopt . Er was toestemming om daar te zoeken. Door het graven wist hij hoe rijk de Alkmaarse bodem was en zag de noodzaak voor een archeologische dienst. De glazen die hij vond zijn zelfs in een expositie van de archeologische dienst van Alkmaar opgesteld geweest.

Kitty Laméris
: De wand van de ijsbeker ziet eruit als gebroken ijs, helemaal gecraqueleerd. Het is gemaakt à la façon de Venise, met Venetiaanse technieken, maar de vorm is echt een Nederlandse beker. Bijzonder zijn de drie blauwe knopjes en de blauwe standring, dat zie je bij ijsbekers nooit. 

Op de kometenbeker zie je vier ‘kometen’. Glas is het aller breekbaarste wat je kunt verzamelen. Als iets kapot is, is het soms nog maar een tiende waard van het origineel. Maar opgegraven glazen hebben weer een heel andere waarde. Als je weet waar ze zijn opgegraven kun je bijvoorbeeld veel leren over wie ze hebben gebruikt of waar ze zijn gemaakt.

De scherven zijn archeologisch compleet, waardoor je de oorspronkelijke vorm kunt reconstrueren. In Alkmaar is veel gevonden in beerputten, daardoor heeft men veel onderzoek kunnen doen. Hierdoor zijn we te weten gekomen dat deze bijzondere glazen alleen door allerrijksten werden gebruikt. 

Uitzending maandag 3 april 2023, 21.25 uur op NPO 1 (Daarna is het terug te zien op NPO Start)