Rubens' naakten tóch welkom op Facebook

De musea schreven een open brief aan Facebookbaas Mark Zuckerberg, omdat ze vinden dat de ban op naaktafbeeldingen is doorgeschoten. Er werd een ludieke stunt uitgehaald in het Rubenshuis in Antwerpen: nietsvermoedende museumbezoekers werden door de ‘Facebookpolitie’ zorgvuldig verwijderd bij schilderijen om ze te beschermen tegen al dat gevaarlijke naakt.

'Aanstootgevend. Dat is het woord dat wordt gebruikt om de borsten, billen en cherubijnen (mytische wezens) van Peter Paul Rubens te beschrijven. Niet door ons, maar door u', schrijven de directeuren van de grote Vlaamse musea. Ze hoopten na hun open brief op een gesprek met Zuckerberg boven een kop koffie of 'een verfrissend Belgisch biertje', want 'kunst brengt mensen samen, net zoals social media doen.' Met het huidige Facebookbeleid kunnen de musea moeilijk reclame maken voor de werken van Rubens of Jan van Eyck.  

De geschiedenis van het naakt in de kunst

Het afbeelden van naakten in de kunst is iets dat al eeuwen gebeurt en waar in verschillende periodes anders naar werd gekeken. Ook werd het naakt telkens anders vormgegeven: van heroïsch, via zondig, naar realistisch naakt. Het huidige beleid van Facebook is nog strenger dan de vormen van naakt in de Middeleeuwen, toen lendedoekjes de intieme lichaamsdelen moesten camoufleren!

Heroïsch naakt in de Griekse Oudheid

Hoewel er al naakten van duizenden jaren vóór de Griekse Oudheid gevonden zijn – zoals de Venus van Willendorf, gedateerd tussen 24.000 en 22.000 v. Chr. – werd het afbeelden van naakt pas in in de Griekse oudheid (850 – 31 v. Chr.) echt belangrijk in de kunst. In deze tijd werd het menselijk lichaam, vooral dat van de man, geassocieerd met triomf, roem en zelfs morele excellentie: het heroïsch naakt. De kunstenaars streefden naar perfectie, waardoor elk werk een toonbeeld werd van jeugdigheid en gezondheid. Dat het naakt hier om schoonheid ging en niet om seksualiteit blijkt uit de relatief kleine geslachtsdelen die de sculpturen kregen toebedeeld.

Naakt in dienst van het geloof in de Middeleeuwen

Met de komst van het Christendom in de Middeleeuwen (500-1400) stond de kunst in dienst van het geloof en werden naakten schaars. Geestelijken werden soms wel naakt afgebeeld als symbool van het geestelijk gezuiverde lichaam. Een voorbeeld hiervan is het lichaam van Jezus, dat aan het kruis vaak halfnaakt werd afgebeeld. Maar het afbeelden van naakt werd voornamelijk gezien als zonde en zelfs Adam en Eva die volgens de Bijbel naakt door het paradijs liepen, kregen meestal een vijgenblad aangemeten.

Godinnen en mytische figuren in de Renaissance

In de Renaissance, wat wedergeboorte betekent, werd men weer wat toleranter. Tijdens deze periode herleefde de Klassieke Oudheid en kwam ook het afbeelden van het heroïsch naakt volop terug. Om het naakt te rechtvaardigen moest men wel duidelijk maken dat het om klassiek mythische figuren ging. Veel bekende naakten komen uit deze tijd, zoals David van Michelangelo. Ook werden er in deze tijd vrouwen naakt afgebeeld, voornamelijk in de vorm van godinnen en mythologische wezens. Een ander veelvoorkomende afbeelding was die van het kindje Jezus, die naakt in de armen van zijn moeder ligt.

Rubens wulpse dames tijdens de Barok

In de periode die hierop volgde – de Barok – bleef de fascinatie met de kunst uit de Oudheid bestaan, maar vernieuwden de kunstenaars hun werkwijze. Het naakte vrouwenlichaam was niet meer weg te denken uit de kunst, zoals de wulpse dames op de schilderijen van Rubens.

Het Impressionisme met het schandaal van Olympia

In de negentiende eeuw heerst er met name in Nederland weer een strengere moraal en was er vooral belangstelling voor landschappen en stadsgezichten. Pas eind negentiende eeuw met de opkomst van het impressionisme kreeg het naakt een andere status en werd het steeds meer een op zichzelf staande kunstvorm. Manets realistische naakt in Olympia veroorzaakte in 1862 nog wel een schandaal in de Salon maar kreeg onder schilders als Degas en Toulouse-Lautrec al snel navolging. Tot die tijd waren naakten altijd geperfectioneerd en in de negentiende eeuw kregen nog veel kunstenaars kritiek op hun werk omdat zij ook ‘gewone’ en imperfectie mensen naakt schilderde of beeldhouwde.

Hedendaags naakt, gewoon naakt

Hoewel de invloed van de klassieke kunst afnam naarmate de eeuwen vorderde, bleef het naakt belangrijk in de moderne en hedendaagse kunst. Kunstenaars zagen steeds meer af van de klassieke academische regels en verbeelden niet alleen de geïdealiseerde goden en godinnen, maar ook de ‘gewone’ naakte mens. En dat komt natuurlijk nog dichter bij het naakt dat Facebook probeert te weren.