Man en Kunst: Egon Schiele – Portret van Edith

Een kennismaking met Edith Harms

Schiele leert Edith Harms kennen als haar familie tegenover Schieles atelier komt wonen. Na lange reeks vriendinnetjes en andere losbandigheden valt Schiele voor een net meisje uit de middenklasse. Het verhaal gaat dat hij Ediths aandacht probeerde te trekken door voor zijn raam te zwaaien met zijn tekeningen en het maken van obscene gebaren. 

Hij portretteert haar braaf, bedachtzaam en netjes. Heel anders dan de expliciete erotische schilderijen die hij van andere vrouwen maakte. Haar rode haar is keurig opgestoken en ze bloost van verlegenheid. Wat meteen opvalt is de gekleurde, gestreepte jurk die Edith van de gordijnen in Schieles atelier maakte. 

Het schilderij komt uit het jaar 1915, waarin hij met Edith trouwt en zijn kunst een verandering doormaakt: zijn werk wordt ronder en minder hoekig. Het tragische is dat Edith drie jaar later, dan zes maanden zwanger, overlijdt aan de Spaanse griep. Schiele krijgt de zelfde ziekte en sterft een paar dagen na haar, op 28-jarige leeftijd. 

Gek van treinen

Presentator Lucas De Man bezoekt onder meer Schieles geboortehuis in Tull an der Donau. Schieles vader was stationschef en Schiele werd pal boven het station van Tull an der Donau geboren. Geen wonder dat hij gek was op treinen. Als jonge jongen maakte hij er veel schetsen van en het schijnt dat hij nog tot zijn 23ste met zijn treintjes speelde. Ook zijn opa, die later zijn voogd werd, werkte bij de spoorwegen. 

De taboes voorbij

In het Weense Leopold museum laat Lucas de expliciete tekeningen en een collectie zelfportretten van Schiele zien. Schiele kwam meermaals in de problemen door zijn obscene tekeningen van jonge meisjes. De erotische kunstwerken, waarop geslachtsdelen en seksuele handelingen expliciet te zien waren, riepen in die tijd heftige reacties op. Door zijn kunstwerken belandde hij 24 dagen in de cel.  

Ook wordt Schieles naam regelmatig genoemd in combinatie met die van Gustav Klimt, zijn mentor en vriend, die ook diverse naakten en erotische schilderijen maakte. Klimt kocht werk van Schiele, regelde modellen en introduceerde hem bij geldschieters. Schiele is sterk beïnvloed door het werk van Klimt. Dat is bijvoorbeeld te zien in zijn werk ‘Cardinal and Nun’ die gelijkenissen vertoont met ‘De Kus’ van Klimt. 

Het werk ‘Portret van Edith’ is het enige schilderij van Schiele in Nederland en is altijd te zien in het Gemeentemuseum Den Haag.