Jan van Eyck - Madonna bij de fontein

De aflevering van Het geheim van de Meester over Jan Van Eyck zie je op dinsdag 22 januari om 21:15 uur op NPO 2. Daarna is de uitzending op deze pagina terug te kijken.

Van Eyck wordt vaak als beginpunt van de Vlaamse Primitieven gezien en heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de olieverfschilderkunst. Er wordt zelfs gezegd dat hij het heeft uitgevonden. Tijdens zijn leven was hij al bekend en beroemd tot ver buiten de Nederlanden. Hij was hofschilder van de Bourgondische hertogen, waaronder hertog Filips de Goede, en daarmee had hij een bijzondere positie voor die tijd.

Noordelijke renaissance

Jan Van Eyck was een vertegenwoordiger van de Vlaamse Primitieven. Een kunstenaarsgroep uit de Nederlanden van de 15e en vroege 16e eeuw die zorgden voor een hoogtepunt in de kunstgeschiedenis van de Nederlanden. Hun stijl wordt gekenmerkt door Bijbelse onderwerpen met een realistische en gedetailleerde weergave van mensen en landschappen en het gebruik van een verfijnde en complexe olieverftechniek. Zo maakten zij zich los van de middeleeuwse kunst en waren ze een, ook al woonde de groep vooral in de Zuidelijke Nederlanden, een noordelijke tegenhanger van de Italiaanse renaissance, de kunst van het quattrocento.

Charlottes strijd met 'Madonna bij de fontein'

Op het kunstwerk ‘Madonna bij de fontein’ heeft Maria haar pasgeboren zoon in handen voor een afgesloten tuin. Het tafereel stond in die tijd icoon voor troost en geborgenheid. Van Eyck gebruikte stralende kleuren, bijvoorbeeld het blauwe kleed van zijn Madonna dat symbool staat voor koninklijke status en trouw. Zijn werk staat bol van de symboliek. De afgesloten tuin staat voor de onbevlekte ontvangenis van Maria en de fontein stelt haar als levensbron voor. Onderaan het werk op de lijst heeft Van Eyck het werk gesigneerd en een datum gegeven, dat deed hij heel consistent. Er staat ‘Als ik kan’, 'Joh(ann)es van Eyck heeft me vervaardigd en voltooid in het jaar 1439'. Wat Van Eyck met 'Als ik kan' bedoelde vraagt Jasper Krabbé aan Maximiliaan Martens, hoogleraar kunstgeschiedenis. 

Ondanks dat het werk een favoriet is van Charlotte Caspers loopt ze tegen de grenzen van haar kunnen. De minutieuze details van Van Eyck, zijn bijzondere gebruik van olieverf en de langzaam drogende pigmenten spelen haar parten.

De zoektocht naar ultramarijn en complexe olieverftechnieken

Terwijl Jasper Krabbé onderzoek doet naar de complexe olieverftechniek van Van Eyck, reist Michel van de Laar naar Rome. Hij zoekt er naar het diepblauwe ultramarijn, hij aanschouwt in het Vaticaan de impact die Van Eyck had op zijn Italiaanse tijdgenoten, vergelijkt Van Eycks werk met dat van Fra Angelico en steekt in de Santa Maria Maggiore voor Charlotte een kaarsje op.

Het Lam Gods

Een ander beroemd werk, dat van Eyck samen met zijn broer Hubert maakte, ‘De aanbidding van het Lam Gods’ (1432) leverde tijdens de restauratie in 2018 een verrassing op. Het lam op het kunstwerk bleek oorspronkelijk andere ogen en oren te hebben.