Hoe een psychische aandoening het werk van deze kunstenaars heeft beïnvloed

De kunstgeneeskunde van Yayoi Kusama

Yayoi Kusama (1929) heeft nooit een geheim gemaakt van haar psychische problemen. Al haar werk komt voort uit haar geestelijke gesteldheid: al haar angsten, paniekaanvallen, hallucinaties en obsessies stopt Kusama in haar kunstwerken. 

Als kind al had ze hallucinaties waar ze mee omging door repetitieve patronen te tekenen. Een vorm van therapie die ze ‘kunstgeneeskunde’ zou noemen. Kusama werd wereldberoemd door haar stippenkunst.

Meer dan veertig jaar geleden liet Kusama zich vrijwillig opnemen in een psychiatrische kliniek, waar ze nu nog steeds woont. Aan de overkant van de kliniek is haar atelier te vinden. 

Edvard Munch: van ‘Anxiety’ tot ‘Sun’

Kunstenaar Edvard Munch (1863-1944) zou zijn gediagnosticeerd met depressie, angst en een bipolaire stoornis of schizofrenie. Psychische aandoeningen kwamen vaker voor in zijn familie. Ook had hij een traumatische jeugd met onder andere de vroegtijdige dood van zijn moeder en zus.

Munch staat erom bekend dat hij zijn emoties en mentale gesteldheid verwerkte in zijn schilderijen, zoals ‘Melancholy’ (1891) , ‘Anxiety (1894) of ‘Despair’(1894). Als in de loop van de jaren zijn geestelijke toestand verslechtert, laat hij zich opnemen in een sanatorium. 

Hij wist dat hij veel psychologische trauma’s had, maar weigerde aanvankelijk een behandeling te ondergaan. Munch: ‘They are part of me and my art. They are indistinguishable from me, and it would destroy my art. I want to keep those sufferings’. Na zijn verblijf in de instelling(en) veranderde zijn kunst. Munch schilderde vaker optimistische werken als ‘Sun’ (1911). 

Schilderen als medicijn: Vincent van Gogh

Velen zullen het verhaal kennen over het oor van Vincent van Gogh (1853-1890). Na dit incident werd Van Gogh opgenomen in het ziekenhuis. Meerdere crises en ziekenhuisopnames volgden tot hij zich in 1889 vrijwillig liet opnemen in de instelling Saint-Paul-de-Mausolé in Saint-Rémy. 

Hij had er een aparte cel, met uitzicht op de tuin, die hij als atelier gebruikte. Soms mocht hij ook buiten werken. Van Gogh maakte tekeningen en schilderijen van de tuin, de planten en de bloemen. Het schilderen hielp hem, maar als hij een aanval had mocht en kon hij het niet. 

Waar Van Gogh precies aan leed bleef onduidelijk. Na een jaar in de instelling vertrok Vincent naar Auvers. Hij knapte op maar de aanvallen kwamen ook weer terug. Iets dat hem bang en onzeker maakte. Toch bleef hij geloven in de helende kracht van het schilderen. 

Het uitbundige universum van Ovartaci

Ovartaci (1894-1985), geboren als Louis Marcussen, gaf zichzelf deze naam toen ze in 1929 onder dwang werd opgenomen op de psychiatrische afdeling van het Risskov Ziekenhuis in Aarhus. ‘Ovartaci’ kan worden vertaald als ‘hoofdpatiënt’.

Nadat schizofrenie bij haar werd vastgesteld, woonde ze de rest van haar leven in het psychiatrisch ziekenhuis. Maar liefst 56 jaar lang. Ze kreeg er een grote vrijheid om zich als kunstenaar te ontwikkelen.

Ovartaci transformeerde haar kamer van twaalf vierkante meter in een uitbundig, denkbeeldig universum. Vol dieren en langwerpige katachtige vrouwelijke hybriden op hoge hakken die de wereld onderzochten, zeilden, vlogen, dansten en fietsten. Ze leefde in een voortdurend proces van kunst maken, haar manier van verwerken, zijn en ademen. 

Nu te Zien! in Cobra Museum

De tentoonstelling ‘Becoming Ovartaci’ onthult het verbazingwekkende verhaal van de kunst en het leven van Ovartaci. In Nu te Zien! bekijkt directeur van Museum JAN, Marieke Uildriks, de kunst van de bijzondere Deense kunstenaar in het Cobra Museum in Amstelveen.

Kijk Nu te Zien! op woensdag 15 maart 2023 om 21.10 uur bij AVROTROS op NPO 2. 

Kijk Nu te Zien! terug