De geschiedenis van het Mahler Festival
In 2020 zou voor de derde keer in de geschiedenis het Mahler Festival plaatsvinden - precies honderd jaar na de eerste editie. Neem een duik in de geschiedenis van het bijzondere evenement.
Tekst: Joost van Beek
Het festival gaat in verband met de coronacrisis helaas niet door. Wel biedt AVROTROS als alternatief veel extra Mahler op radio, tv en podcastgebied. Bekijk het overzicht voor alle activiteiten.
Een nieuwe muziekdirecteur
27 oktober 1895, zondagmiddag. Op de bok van het dan zeven jaar jonge Concertgebouworkest staat de 24-jarige Willem Mengelberg, de nieuwe ‘muziekdirecteur’ van de N.V. Het Concertgebouw waarvan het orkest op dat moment formeel deel uitmaakt. Het is de eerste keer dat Willem het orkest dirigeert en hij is begrijpelijkerwijs nerveus. Ook al is hij geen groentje meer, het is nogal wat om zijn legendarische voornaamgenoot Willem Kes op te volgen. Maar het gaat goed en hij wint al snel de harten van het publiek en de pers. Uiteindelijk zal hij een halve eeuw als chef voor het orkest staan.
Hechte vriendschap
In juni 1902 is Mengelberg op bezoek in het Duitse Krefeld. Daar hoort hij voor het eerst livemuziek van Gustav Mahler: de wereldpremière van diens Derde symfonie. Enorm onder de indruk nodigt hij de componist uit om het werk het jaar daarop in Amsterdam te komen dirigeren. Aldus geschiedt: in oktober 1903 dirigeert Mahler in Het Concertgebouw zijn Derde symfonie en leidt hij de Nederlandse première van zijn Eerste symfonie. De jaren daarna keert Mahler regelmatig terug naar de stad waar het volgens hem ‘altijd regent en […] zo’n ontzettend lawaai is’, maar waar hij zich in muzikaal opzicht zo thuis voelt. Veelal bereidt Mengelberg de concerten voor die Mahler dirigeert, wat hem een enorm inzicht in diens toontaal oplevert, en de twee een hechte vriendschap bezorgt. Feitelijk vindt hier de geboorte van de Nederlandse Mahlertraditie plaats. Sterker nog, de internationale Mahlercultuur dankt zijn bestaan in overwegende mate aan pionier Willem Mengelberg. De partituren met aantekeningen van Mahler en Mengelberg vormen voor dirigenten van latere generaties een belangrijke bron van kennis en inspiratie.
Festival
In 1911 overlijdt Mahler – een grote klap voor Mengelberg. Als hij in 1920 zijn 25-jarig jubileum bij Het Concertgebouworkest viert, wijdt hij een festival aan zijn vriend en voorbeeld. Tijdens dit Mahlerfeest voeren orkest en dirigent in vijftien dagen tijd de negen voltooide symfonieën uit, Das klagende Lied, Lieder eines fahrenden Gesellen, Kindertotenlieder, Das Lied von der Erde en de vijf Rückert-Lieder. Een indrukwekkende prestatie, zowel artistiek als fysiek. Onder het publiek bevindt zich Mahlers weduwe Alma. In haar dagboek staat: ‘Aankomst in Amsterdam... haven... scheepsmasten... tuigage... drukte... kille, betrokken lucht... Holland dus. ‘s Avonds de Tweede van Mahler in een ongeëvenaard prachtige uitvoering’.
Rudolf Mengelberg, een verre neef van Willem en de organisator van het festival, heeft grootse plannen: ‘Gelijk Bayreuth model en maatstaf werd voor alle opvoeringen van Wagners werken, zo is Amsterdam geroepen geestelijk middelpunt van Mahlers kunst te worden.’ Met het gedwongen aftreden van Mengelberg in 1945 – wegens ‘ontoelaatbare handelingen in strijd met de nationale eer’ tijdens de oorlogsjaren – verdwijnt Mahler niet uit Het Concertgebouw. Integendeel, ook de dirigenten die daarna de scepter zwaaien, leveren een substantiële bijdrage aan de Mahlertraditie. Met name de naam van Bernard Haitink verdient in dit verband vermelding. Zijn plaatopnamen uit de jaren zestig hebben nog steeds een iconische status.
Meerdere orkesten
75 jaar na Mengelbergs Mahler Festival vindt de tweede editie plaats. Het programma is grotendeels gelijk aan dat van 1920. Belangrijke verschillen zijn er ook. In 1995 doen meerdere orkesten en dirigenten aan het festijn mee. Tevens vindt er ditmaal een uitvoering plaats van de Tiende symfonie, in de voltooiing van Derek Cooke. Gespeeld wordt er overigens ook in een andere arena: leden van het inmiddels Koninklijk Concertgebouworkest en de Wiener Philharmoniker nemen het voetballend tegen elkaar op (2-1 voor Nederland). Zo lovend als de pers is over de artistieke prestaties, zo kritisch is het commentaar op het sportieve gebeuren. NRC Handelsblad heeft het over ‘een schamele vertoning van twee technisch gebrekkige ploegen’. Het Mahler Festival in 2020 zou voortborduren op het festival van 1995, met acte de présence van wereldberoemde orkesten en dirigenten.
Dit interview is afkomstig uit het magazine horende bij de cd 'AVROTROS Klassiek presenteert... Nikola Meeuwsen'. Benieuwd? Word lid van AVROTROS Klassiek en krijg het album, inclusief luxe magazine, thuisgestuurd!