5 snelle weetjes over Richard Wagner

1. Richard Wagner is geboren in Leipzig 

Richard Wagner (22 mei 1813 - 13 februari 1883) kwam ter wereld in de Duitse stad Leipzig. In Leipzig hebben tal van beroemde componisten gewoond, gestudeerd en gewerkt, waaronder Bach en Mozart. Wagners ouders waren zelf niet muzikaal; hij was de zoon van een politieman en een bakkersdochter.

2. Wagner verloor twee keer een vaderfiguur

Wist je dat Wagner als kind twee keer een vaderfiguur verloor? Zijn vader Karl Friedrich Wilhelm Wagner overleed toen Richard vijf maanden oud was. Zijn moeder Johanna Rosine Pätz verhuisde naar Dresden en hertrouwde in 1814 met de toneelspeler en schilder Ludwig Geyer. Ludwig en Richard konden het goed met elkaar vinden. Toen Richard 15 jaar was overleed ook zijn stiefvader. Na zijn overlijden keerde het gezin terug naar Leipzig. Het lot van vaderloosheid werd een toonaangevend thema voor zijn helden: Tristan, Siegmund en Sieglinde, Siegfried, Parsifal.

3. Wagner was een vernieuwende operacomponist en grondlegger van de filmmuziek

Wagner had zulke revolutionaire ideeën voor opera, dat hij bestaande theaters niet altijd geschikt achtte voor zijn werk. Langzaam begon het idee te ontstaan om een eigen theater te bouwen. Ondertussen werkte Wagner aan zijn belangrijkste theoretische werk: Oper und Drama (1851), waarin hij zijn idealen voor opera als kunstvorm uiteenzette. Zo beschreef hij zijn idee 'gidsen-naar-gevoel', muzikale motieven die gekoppeld zijn aan personages of voorwerpen en die de luisteraar extra informatie kunnen geven.

De komst van een personage of diens ware identiteit kon bijvoorbeeld onthuld worden door diens vaste melodie te laten horen, zonder dat het personage op het podium was. Dit werd later het leitmotief genoemd en is niet meer weg te denken uit muziek; ook in filmmuziek is het een belangrijke rol gaan spelen. Denk maar aan de soundtrack van John Williams voor de film Jaws, waarin je de moordlustige haai niet ziet, maar weet dat hij er is omdat je zijn beroemde thema hoort aanzwellen.

Richard Wagner componeerde als belangrijkste werken opera's. Uniek was dat hij daarbij hij zowel de muziek als de tekst (het 'libretto') voor zijn rekening nam. Ook zag hij zelf toe op de orkestratie, de belichting en het decor. Nieuw bij Wagner was het feit dat hij het accent legde op evenwicht en samenhang tussen al deze elementen. De term Gesamtkunstwerk komt hiervandaan. Ook met zijn Gesamtkunstwerken was Wagner een grote bron van inspiratie voor filmmakers in Hollywood. 

Ook bedacht Wagner nieuwe muziekinstrumenten waarmee het klankenpalet van het orkest kon worden uitgebreid, zoals het aambeeld binnen de slagwerkgroep en de zogenaamde wagnertuba. 

Deze opera's van Wagner horen tot zijn beroemdste werken: Der Ring des Nibelungen (met de Walkürerit), Tristan und Isolde, Lohengrin, Parsifal, Tannhäuser, Der Fliegende Holländer, Die Meistersinger. 

Wist je bovendien dat Wagner zijn kinderen naar personages uit zijn opera’s vernoemde?

4. Wagner had een turbulent leven

Het leven van de Wagner was een aaneenschakeling van hoogte- en dieptepunten. Zowel creatief als financieel. Het was een man die bij velen schulden maakte en met getrouwde vrouwen rommelde en toch door zijn omgeving aanbeden werd. Een man die een koninklijke sponsor kreeg en waar filosoof Nietzsche kind aan huis was. 

5. Was Richard Wagner antisemitisch?

Wagner schreef niet alleen over muziek en drama: ook zijn antisemitische gedachtegoed heeft hij gepubliceerd. In 1850 schreef hij het artikel Das Jodenthum in der Musik (Het jodendom in muziek). Hierin betoogde hij dat joodse mensen geen echte kunstmuziek konden schrijven; ze zouden enkel oppervlakkige muziek publiceren voor financieel gewin, omdat ze volgens hem te ver van de geest van het Duitse volk af stonden. Ook kraakte hij de joodse componisten Mendelssohn en Meyerbeer af. Dit alles kwam hem tijdens zijn leven al op flinke kritiek te staan en ook vandaag de dag maakt dit facet Wagner tot een controversiële persoon.

Het is niet verrassend dat Adolf Hitler een groot liefhebber van Wagner werd. Ze hebben elkaar nooit ontmoet, want de componist was al lang overleden toen Hitler in de ban van hem raakte. Tijl verdiept zich in de relatie tussen de Nazi's en Wagner en vraagt zich, nu hij dit allemaal weet, af: kan je muziek van Wagner nog wel mooi vinden?

Tijl in het voetspoor van Richard Wagner

In de zesdelige tv-serie 'Tijl in het voetspoor van Richard Wagner' reist Tijl langs de plekken waar Wagner zijn sporen achterliet en ontrafelt hij de aantrekkingskracht van Wagners baanbrekende muziek. 

Tijl in het voetspoor van Richard Wagner, vanaf 6 maart om 20.30 uur bij AVROTROS op NPO 2